Oud Veendam

Rink Oosting is amateurhistoricus en verzamelt oude foto´s en verhalen die de geschiedenis van Veendam vertellen. Wekelijks op parkstadveendam een nieuw verhaal, zoveel mogelijk inhakend op de actualiteit, omlijst met foto's. Mocht u zelf in het bezit zijn van oude foto's, ansichtkaarten, dia's, oude nota's, verhalen enz. U kunt Rink Oosting bereiken op telefoonnummer 06-41586400 of per e-mail: rinkoosting@wanadoo.nl

Afgelopen zaterdag was het wederom Open Monumentendag. In veel plaatsen worden monumenten opengesteld om de monumentale gebouwen eens van binnen te bewonderen. Meestal blijven deuren van dit soort gebouwen voor de rest van het jaar gesloten en kan men alleen de buitenkant bewonderen. Voor velen dus een uitgelezen kans om meer over een monument te weten te komen. Zo ook in Veendam.

Eén van de monumenten die was opengesteld is de Ned. Herv. Kerk aan het Kerkplein nabij het Julianapark. De kerk is ook gelijk het oudste gebouw in Veendam. Zoals in veel plaatsen in Nederland vormen kerken vaak het middelpunt in een stads- of dorpscentrum. Vaak ontstond rondom een kerk een woongemeenschap. Ook Veendam bezat reeds vroeg in zijn ontstaansgeschiedenis een kerk. In opdracht van Adriaan Geerts Wildervanck, stichter van Wildervank, werd overgegaan tot de bouw van een kerk die moest globaal tussen de twee economische centra in die tijd, het Bneden Verlaat in het noorden en het Midden verlaat in het zuiden. De eerste steen voor de kerk aan een laan, die het Ooster- en Westerdiep met elkaar verbond, werd gelegd op 24 augustus 1660 door Adriaan Geerts Wildervanck en ingewijd op 5 oktober1662. In Wildervank was men reeds een jaar eerder begonnen met de bouw van een kerk doch werd pas in 1687 voltooid. Daar Adriaan Geerts reeds overleed in 1661 heeft hij zowel de kerk in Veendam als die Wildervank nooit voltooid kunnen zien. Veendam groeide voortvarend als veenkolonie en daar mee ook de bevolkingsaanwas. Waar heden ten dage de kerken leeg lopen liepen ze toen vol. Kerkgang hoorde erbij. En zo kwam het dat de kerk 100 jaar later in 1767 werd vergroot met een extra schip en tevens werd de toren ommetselt en verhoogd.

Opvallend is dat de kerk niet meteen aan de openbare weg staat maar er iets vanaf.
De Kerk was tot voor de afbraak van de voormalige fietsenzaak van Stant en de aanleg van de Pinksterstraat alleen toegankelijk via een pad tussen de Kerkstraatschool en de naastgelegen fietsenzaak van Stant. Het Kerkpad werd geflankeerd door oude eiken.

Door afbraak van deze woning, tbv. van de aanleg van de Pinksterstraat, werd de kerk beter zichtbaar vanuit de Kerkstraat. De kerk heeft dus nooit direct aan de laan gestaan.
In de eerste honderden jaren werd er rondom de kerk begraven, dus ook op het gedeelte waar we nu parkeerplaatsen en de toerit vanaf het Kerkplein vinden in het Julianapark. Door latere uitbreidingen is het kerkhofnaar het oosten en zuiden opgeschoven en werd er niet meer rondom de kerk begraven. Ook op het kerkhof zijn monumentale graven te vinden. Door de gefaseerde aanleg van het Julianapark rondom het kerkhof kwam de kerk en begraafplaats in een groen oase te liggen. Het geheel werd door een hekwerk omsloten en was toegankelijk via een aantal poorten zoals er één gelegen was aan het kerkpad.

Het pad naar de kerk en achtergelegen Plantsoen werden in die tijd 's avonds nog met hekken afgesloten. Het was niet toegestaan om zich buiten de openingstijden in het park te begeven en Evert Bos zag hier streng op toe. Het plantsoen was toen nog echt een park waarbij het betreden van het gazon bv. niet werd toegestaan. Plantsoenopzichter Evert Bos woonde in een prachtig nostalgisch huisje dat zich net buiten de poort voor de kerk aan het kerkpad bevond.

De kerk beschikt tevens over een imposant orgel. Het oorspronkelijke orgel werd in 1824 vervaardigt door orgelbouwer Timpe. In 1927-1928 werd het orgel vernieuwd, en vervangen door een orgel van Faber & Dienes Het prachtige houtsnijwerk werd vervaardigt door de bekende kunstenaar H.A. Ter Reegen. Het instrumentarium werd verzorgt door musicus Friedrich Schmidt Marlissa.

Het aanzicht van de kerk is diverse malen veranderd en zal ook in de toekomst weer een ander beeld geven. Van het vele groen dat zich rondom de kerk bevond is weinig overgebleven en zo ‘bloot' als ze er nu bij staan stond ze nog nooit.

Dit jaar, 2012, is een belangrijk jaar voor de kerk. Zoals u reeds heeft gelezen werd de kerk op 5 oktober 1662 ingewijd en dat betekent dat de kerk in oktober haar 350- jarig bestaan viert. In 1962 werd het heugelijke feit van het 300-jarig bestaan nog vereeuwigd met het verschijnen van een jubileumboek. Ik ben bang dat de viering van het 350- jarig bestaan geluidloos voorbij gegaan wordt. Tot op heden heb ik nog niet vernomen dat er iets ondernomen wordt om het jubileum van de kerk te vieren. Toch zou het gebouw een viering verdient hebben. De kerk is bijna net zo oud als Veendam zelf en de kerk heeft het straatleven van de Veendammer bevolking 350 jaar aanschouwd. Waar de omgeving continu veranderde heeft het kerkgebouw stand gehouden en is het op wat bouwkundige veranderingen nagenoeg gelijk gebleven aan de laatste uitbreiding in 1767. Helaas hebben Veendammer gemeentebesturen niet zoveel met monumenten en ik vraag mij dan ook af of er iemand binnen het Veendammer gemeentebestuur is die weet dat het oudste gebouw van Veendam dit jaar een jubileum viert. Misschien worden ze wakker na het lezen van dit verhaal maar ik denk dat ze zich omdraaien en verder slapen.

Wegens omstandigheden vandaag geen verhaal over Oud Veendam.

Rink Oosting is amateurhistoricus en verzamelt oude foto´s en verhalen die de geschiedenis van Veendam vertellen. Wekelijks op parkstadveendam een nieuw verhaal, zoveel mogelijk inhakend op de actualiteit, omlijst met foto's. Mocht u zelf in het bezit zijn van oude foto's, ansichtkaarten, dia's, oude nota's, verhalen enz. U kunt Rink Oosting bereiken op telefoonnummer 06-41586400 of per e-mail: rinkoosting@wanadoo.nl

Sinds kort zijn er weer werkzaamheden merkbaar aan het Bocht Oosterdiep op de plek die bij veel Veendammers beter bekend is als de locatie Carel Windt. De alles verwoestende brand op 4 september 2008 betekende het einde van een markant gebouw dat meer dan 100 jaar langs het water gesitueerd was. Het was niet alleen het voormalige pand van Carel Windt dat tegen de vlakte ging, ook een aantal naastgelegen panden waren reeds eerder door brand en verpaupering dusdanig aangepast dat sloop volgden. Wat resteerde was een groot ‘gat' in de bebouwingslijn aan het Bocht Oosterdiep.

Wie vroeger aan het bocht Oosterdiep woonde had het gemaakt. Waar tot voor halverwege de 19de eeuw de economische centra vooral rond de verlaten was gelegen verhuisde het economische centrum van Veendam halverwege de 19de eeuw steeds meer naar het gebied rondom de Kerklaan. Door opkomst van de grote industrieën in de tweede helft van de 19de eeuw werd er door de bekende fabrikantenfamilies veel geld verdiend. Waar welgestelden nu bij elkaar kruipen in villawijken liet men destijds een imposante woning bouwen aan de hoofdweg langs het belangrijkste kanaal in dit geval het Oosterdiep. Niet alleen leden van fabrikantenfamilies ook andere welgestelden lieten grote huizen bouwen langs het Oosterdiep.

Het belangrijkste stukje Oosterdiep was het Bocht Oosterdiep en het was op deze plaats waar de mooiste huizen verschenen. Eind negentiende eeuw en begin twintigste eeuw werden de mooiste huizen gebouwd waarvan nog enkele terug te vinden zijn aan het bocht Oosterdiep. Door de aanwezigheid van al die grote villa's kreeg het Bocht Oosterdiep de bijnaam; Keizersgracht van het Noorden. Dat het Bocht Oosterdiep belangrijk was blijkt wel uit het feit dat het eerste postkantoor reeds in 1869 aan het kanaal verrees. Een echt in het oog springend gebouw was het voormalige winkelpand van Carel Windt.

Doch het pand kent een voorgeschiedenis als woonhuis. In de tweede helft van de negentiende eeuw laat Gerardus Maria Baart de la Faille, notaris, het huis bouwen. Het is een markant gebouw dat opvalt door de breedte ten opzichte van de geringe diepte van de villa. Des te breder de voorgevel des te meer aanzien. De villa is rijk aan ornamenten in de gevel en staat op een prominente plaats aan de bocht in het Oosterdiep. Vanaf het balkon kon zowel richting het centrum als richting Wildervank worden gekeken. Aan de zuidzijde was een open ruimte daar de woning van V.G.A. Wilkens nog niet is gebouwd. De fam. de la Faille blijft kinderloos en verdwijnt na overlijden uit de Veendammer geschiedenis.

De woning wordt betrokken door de zoon van de oprichter van DWM, Ubbo Wilkens. Ubbo Wilkens maakt naam in de Veendammer geschiedenis dat hij tot tweemaal toe de post van burgemeester bekleed. Hij begon in 1901 als wethouder en op 14 maart 1907 benoemd tot burgemeester tot 1910 toen Ubbo Wilkens een aanstelling als gedeputeerde aanvaarde. In 1920 aanvaarde hij het ambt als burgervader wederom maar overleed op 10 mei 1921 aan een hartaanval.

Het markante pand aan het Bocht Oosterdiep werd naderhand verkocht en kreeg als nieuwe bewoners de fa. Windt. Langzaam maar zeker verloor het pand zijn woonfunctie en kreeg het steeds meer de functie van woon- winkel pand zoals ook andere markante panden aan het Bocht Oosterdiep hun oorspronkelijke functie verloren. De rijke uitstraling die het Bocht Oosterdiep aan het begin van de 20ste eeuw had ging lang maar zeker verloren. De voorname fabrikantenfamilies verlieten de villa's aan het Bocht Oosterdiep. Door de veranderde functie die het markante pand kreeg veranderde ook de indeling van de gevel. De monumentale ondergevel werd een winkelpui terwijl ook de bovengevel niet ongeschonden bleef. Het balkonnetje verdween en werd een uitbouw geplaatst aan de voorgevel. Ook de directe omgeving van het pand veranderde in snel tempo. De rijke uitstraling die het Bocht Oosterdiep aan het begin van de 20ste eeuw had verdween. Er was na de tweede helft van de 20ste eeuw weinig aandacht meer voor de kapitale woningen en hun monumentale gevels. Gebouwen werden afgebroken en gevels zonder enige kennis van zaken vernield. Zo ook het pand van notaris de la Faille. Eind negentigerjaren van de vorige eeuw nam Kroon de zaak over van Carel Windt en zette de metaalwarenzaak verder. Na nieuwbouw aan de Cereslaan verhuisde Kroon en werd het pand aan het Bocht Oosterdiep verlaten.

Het monumentale pand verdween in de zakken van een pandjesbaas die alleen oog had bij de verhuur en de buitenzijde liet verpauperen. In het pand was nog een tijdje een videotheek gevestigd maar na een interne brand kwam het pand leeg te staan. De verpaupering en verloedering van het eens zo monumentale pand begon. De pandjesbaas was intussen in het bezit gekomen van drie naastgelegen panden die eveneens het lot van verpaupering te wachten stonden wat uiteindelijk zou leiden tot sloop. Maar de rode haan hielp mee en zorgde ervoor dat twee van de drie naastgelegen panden versneld uit het straatbeeld verdwenen. Het zelfde lot wachtte uiteindelijk ook het monumentale notarispand dat ooit burgemeester Ubbo Wilkens tot zijn bewoners heeft gekend.

Op donderdag 4 september 2008 brandde het pand volledig uit en werd het versneld gesloopt samen met de restanten van de drie naastgelegen panden. Wat resteerde was een groot ‘gat' dat door de intredende crisis langer bleef bestaan dan gehoopt. Maar is het dan zover dat op één van de prominentste plekken van Veendam weer wordt gebouwd. Daar dit deel van het Oosterdiep onder beschermd stadsgezicht valt moet rekening gehouden worden met de uitstraling die de gevels krijgen. Afgaande op de tekeningen ben ik blij dat het losse gevels worden en dat er niet één lange blokkendoos komt te staan zoals in eerste instantie de bedoeling was of een tweede Veenlust.

De naam Keizersgracht van het Noorden zal het Bocht Oosterdiep nooit meer verkrijgen maar laten we zuinig zijn op de restanten die nog resteren. Hoe de nieuwbouw er uit gaat zien en of het een aanvulling is van de omgeving zal moeten blijken bij oplevering.

Rink Oosting is amateurhistoricus en verzamelt oude foto´s en verhalen die de geschiedenis van Veendam vertellen. Wekelijks op parkstadveendam een nieuw verhaal, zoveel mogelijk inhakend op de actualiteit, omlijst met foto's. Mocht u zelf in het bezit zijn van oude foto's, ansichtkaarten, dia's, oude nota's, verhalen enz. U kunt Rink Oosting bereiken op telefoonnummer 06-41586400 of per e-mail: rinkoosting@wanadoo.nl

Op de plaats waar we nu een kunstwerk vinden ter nagedachtenis aan Anthony Winkler Prins stond tot de doopsgezinde kerk. De kerk en bijbehorende pastorie werden in 1966 verkocht en afgebroken. De kerk werd dateert van 1849 en was een vervanger voor de eerste kerk die hier in 1768 werd gesticht. De beroemdste dominee die hier preekte was ds. A. Winkler Prins. Hier voltooide hij de eerste druk van zijn beroemd geworden encyclopedie.

Een prachtige oude opname toont ons de Katholieke Kerk met bijbehorende pastorie omstreeks 1900. De eerste katholieke kerk dateert van 1795 en stond aan de Willemstraat. In 1845 werd de nieuwe kerk aan het Oosterdiep in gebruik genomen. De naastgelegen Pastorie werd in 1864 gebouwd. Tijdens de grootscheepse verbouwing in 1923 werd het torentje met de spits naar achteren verplaatst. Rechts naast de kerk het kostershuis dat tevens dienst deed als vergaderzaal. Uiterst links het huisje met zadeldak dat in de volksmond ‘Goudsmedenhuisje' had vanwege het beroep van de bewoner rond 1870. Het huisje, de oude pastorie en het kostershuis zijn in de loop der jaren uit het straatbeeld verdwenen.

Aan de Molenstreek vonden we tot voor kort het evangelisatiegebouw der Vereeniging tot Evangelisatie ten bate der Nederlands Hervormde Kerk. De kerk werd gebouwd in 1911 zoals we in de gevel kunnen lezen. Voor de kerk werd in 1915 een pastorie gebouwd. Ook in die gevel was het bouwjaar af te lezen. Op de plaats van de voormalige kerk en pastorie vinden we nu winkelruimte met daarboven appartementen.

Het oudste gebouw in Veendam is de kerk van de Nederlands Hervormde Gemeente. De eerste steen voor de kerk werd gelegd op 24 augustus 1660 door Adriaan Geerts Wildervanck en ingewijd op 5 oktober 1662. De kerk werd in 1767 vergroot met een extra schip en tevens werd de toren verhoogd. De kerk was toegankelijk via een pad tussen de Kerkstraatschool en de naastgelegen fietsenzaak van Stant.Door afbraak van deze woning tbv. van de aanleg van de Pinksterstraat werd de kerk beter zichtbaar vanuit de kerkstraat. Het huisje op de voorgrond werd bewoond door plantsoenopzichter Evert Bos. Het pad naar de kerk en achtergelegen Plantsoen werden in die tijd 's avonds nog met hekken afgesloten.

In 1881 stichtte de Vrij Evangelische Gemeente een kerk aan het Boven Westerdiep. Links naast de kerk werd in 1884 de grote pastorie ‘Villa Maria' gebouwd. De pastorie werd vernoemd naar de vrouw van ds. J. van Petegem. In 1924 kwam het tot een scheuring in de gemeente en stichtten de uitgetredenen een nieuwe kerk aan de AE-Straat. In 1952 werd besloten om weer gezamenlijk ter kerke te gaan in de AE-Straat. De kerk aan het Boven Westerdiep werd overbodig en afgebroken. De voormalige pastorie bleef tot op heden behouden.

Deze unieke nostalgische opname toont ons de tweede kerk van de Gereformeerde Gemeente te Veendam aan de Nieuwe Laan. De kerk werd gebouwd naast de eerste kerk van 1858. Op de plaats van de eerste kerk werd destijds de pastorie gebouwd. In 1906 werd de kerk wederom verbouwd. Rechts de voormalige pastorie die samen met de kerk in 1964/65 afgebroken.

De Gereformeerde kerk en bijbehorende pastorie omstreeks de jaren veertig aan de Nieuwe Laan (nu Jacob Bruggemalaan). De kerk werd gebouwd in 1906 de pastorie dateert van rond 1883. De kerk en pastorie werden afgebroken 1n 1964/65 om een aansluiting mogelijk te maken van de achtergelegen Kuiperstraat op de Jacob Bruggemalaan. Aan de dr. A. Kuiperstraat werd een nieuwe moderne kerk gebouwd.

Na de scheuring in de Vrij Evangelische Gemeente in Veendam werd een nieuw kerkgebouw gebouwd aan de dan nieuwe AE-Straat. De AE-straat maakte deel uit van het omvangrijke nieuwbouwplan ‘Tusschendiepen'. In 1952 werd de ruzie bijgelegd en ging men weer gezamenlijk te kerke. In de nacht van 18 op 19 mei 1971 sloeg het noodlot toe en brandde de kerk volledig af. Op de zelfde plaats werd een nieuwe moderne kerk gesticht.

Rink Oosting is amateurhistoricus en verzamelt oude foto´s en verhalen die de geschiedenis van Veendam vertellen. Wekelijks op parkstadveendam een nieuw verhaal, zoveel mogelijk inhakend op de actualiteit, omlijst met foto's. Mocht u zelf in het bezit zijn van oude foto's, ansichtkaarten, dia's, oude nota's, verhalen enz. U kunt Rink Oosting bereiken op telefoonnummer 06-41586400 of per e-mail: rinkoosting@wanadoo.nl

"Het Nut" werd opgericht in 1784. Doelstellingen waren toen onder andere het streven naar algemeen volksonderwijs en opvoeding in de geest van verdraagzaamheid en respect. De "Maatschappij tot Nut van het Algemeen" nam initiatieven daar waar de staat toentertijd tekort schoot. Zo kwamen er Nutsverzekeringen, Nutsspaarbanken, Nutsbibliotheken, Nutsziekenfonds en Nutsscholen. De plaatselijke Nut-verenigingen heetten "Nutsdepartement. Datzelfde 't Nut begon in 1894 al met het stichten van bewaarscholen. De eerste kwam er dat jaar in het 'plantsoen'. Deze scholen zijn eigenlijk de voorlopers van de latere kleuterscholen.

In 1901 werd besloten tot de stichting van een Nijverheidsschool of Ambachtsschool te Veendam. De school werd gebouwd aan een zijlaan van het Boven Oosterdiep die tevens toegang gaf tot de achtergelegen aardappelmeelfabriek van D.W.M. De school werd in 1902 in gebruik genomen. In 1959 verhuisde de school naar het nieuwe schoolgebouw aan de Pinksterstraat. Het oude schoolgebouw werd in gebruik genomen door AVEBE waar het vroegere D.W.M. deel van uitmaakt.

Eén van de mooiste gebouwen in Veendam is wel de, in Palladio stijl gebouwde, voormalige Hoogere Burgerschool. Het monumentale gebouw werd ontworpen door rijksbouwmeester J.A. Vrijman. De school, waarmee men in 1907 begon te bouwen en geopend werd in 1911, diende ter vervanging van het oude schoolgebouw in de Kerklaan. Na verhuizing van de rijksscholengemeenschap ‘Winkler Prins' eind jaren tachtig kreeg het gebouw in 1990 de functie van Veenkoloniaal Museum. Op de voorgrond de uitgang van de voormalige Veenlusttuin aan de Winkler Prinsstraat. Van de opname resteert alleen nog het gebouw, de omgeving is rigoureus veranderd.

Een unieke opname toont ons de voormalige Christelijke lagere school aan de Nieuwe Laan. De school stond tegenover de pastorie en vormde samen met de naast de pastorie gelegen kerk een drie-eenheid. Naast de school de onderwijzerswoning. De school moest rond 1915 plaatsmaken voor de doorbraak van de Torenstraat die deel uitmaakte van de nieuwe wijk ‘Tussen Diepen'. Een nieuwe school werd gebouwd in de Torenstraat nu ds. Petersenstraat. De onderwijzerswoning bestaat nog steeds.

Op 1 februari werd het nieuwe schoolgebouw van de Rijkslandbouwwinterschool in gebruik genomen. Hiervoor was de school gevestigd in een lokaal van de Hoogere Burgerschool in de Kerklaan. De eerste directeur was Jan Kok. Hij werd in 1936 opgevolgd door Pieter Sneeuw.
In 1944 werd Pieter Sneeuw gefusilleerd door de Duitsche bezetter. Het voorgelegen plein werd na de oorlog omgedoopt in Pieter Sneeuwplein. Het voormalige schoolgebouw werd in loop der jaren verbouwd en uitgebreid. In 1972 werd de school voor landbouwonderwijs definitief gesloten.

Deze opname toont ons het in 1858 gebouwde schoolgebouw aan het eind van de negentiende eeuw aan de toenmalige Kerklaan. Deze school herbergde een Latijnse school, een school voor moderne talen en een zeevaartschool. In 1866 kwam mede door toedoen van Anthony Winkler Prins een Gemeentelijke H.B.S. met 5-jarige cursus tot stand. In 1874 verhuisde de zeevaartschool van de Kerklaan naar de Nieuwe Laan. In 1913 werd in het oostelijke gedeelte de openbare bibliotheek gevestigd. Van het gebouw uit 1858 is nagenoeg niets overgebleven.