Tekst Hans van Noort [ hansvannoort@parkstadveendam.nl ]
Op de Brink – nabij de Ds. Sannestraat staat een bankje. Het staat er te staan, een beetje vergeten, lijkt het. Maar ja, wat wil je. Hoe lang staat het er al? Achteloos loop je eraan voorbij.
Het bankje heeft een aantal bijzonderheden/kenmerken. Er zijn 3 tegeltjes ingemetseld. Eén met het gemeentewapen van Veendam, één met die van Venlo en één met de tekst: Venlo dankt Veendam.”
De tegeltjes én het bankje zijn door de tand des tijds wat aangetast, vandaar dat we de wapens nog even hebben opgezocht en opnieuw afgedrukt.
Foto’s Wikipedia
De wapenspreuk van Venlo is pas sinds 2004 onder het wapen geplaatst. Het betekent: “Haast je langzaam, doe alles met je verstand.” Een wijze les, maar voor onze zoektocht naar de oorsprong van het bankje van minder belang. Zal er iets geweest zijn tussen beide gemeentes?
We worden getipt door Jo Strijbosch uit Venlo. Hij doet graag archiefonderzoek. Bij zijn research komt hij Veendam én het desbetreffende bankje tegen. Wat blijkt, het bankje is in 1957 geplaatst, inmiddels 65 jaar geleden. Maar waarom eigenlijk?
Een stukje geschiedenis (heel globaal)
We zitten in de 2e wereldoorlog. Het is januari 1945. De geallieerde troepen zijn in het najaar van 1944 doorgedrongen tot in Brabant en Limburg. De slag om Arnhem, Operatie Market Garden van 17 - 24 september ’44, is op een fiasco uitgelopen. Nu moeten de troepen even halt op de plaats maken om de bevoorrading, nog steeds vanuit Normandië, niet in gevaar te brengen. Antwerpen is wel in geallieerde handen, maar de Schelde nog niet!
Foto Wikipedia
Dan volgt op 16 december Hitlers Ardennenoffensief met als doel Antwerpen weer in Duitse handen te krijgen. Het is alles of niets. Felle gevechten volgen in barre winterse omstandigheden. Omdat de bezetter vermoedt dat er zware strijd zal losbarsten rond de Maasbruggen in Venlo krijgen de inwoners rond 10 januari bevel van de Duitsers om te evacueren. Het gaat om een groot gebied in Midden-Limburg. Dat is sneller gezegd dan gedaan. Een paar dagen later, zondag 14 januari, vertrekken al de eersten van de maar liefst 70.000 Limburgers uit hun woonstee om niet in het oorlogsgeweld te worden vermorzeld. De evacuatie duurt ongeveer 5 dagen en stopt daarna. Het vervoer gaat per trein, de meesten moeten eerst kilometers lopen om bij een station te komen. Dat station is Kaldenkirchen, een paar kilometer Duitsland in. Reisdoel de provincies Groningen, Friesland en/of Drenthe. Per persoon mocht je maximaal 30 kg handbagage meenemen! Allerhande “voertuigen” worden hierbij ingezet - bolderkarren, kinderwagens, handkarren, kruiwagens en sleden. Dit laatste was nog niet zo gek, want er lag een pak sneeuw. Ook als je nog een fiets had of wat daarvan over was, werd deze gebruikt. De treinreis duurt een aantal dagen en is een hel. Het is koud en in de veewagons is eten noch verwarming. Een deel van de evacués komt aan op het station van Zuidbroek. Een citaat uit het dagboek van oud-burgemeester Buurma van Zuidbroek. Hij was daar burgemeester van 1931 – 1943. Het dagboek is in bezit van de Historische Kring Menterwolde.
“19 january 1945. Op last van de Duitsche militairen moesten ze hun plaats verlaten en werden ze veelal in beestenwagons vervoerd. Ze waren 4 dagen onderweg zonder eten – gruwelijke toneelen speelden zich af.”
Circa 2100 evacués komen in Veendam (Veendam telde toen 14.000 inwoners!) terecht en worden, voor zover mogelijk, eerst opgevangen in een school. Daar wacht gelukkig een warme maaltijd en kunnen ze op stromatrassen zich te rusten leggen. De andere dag worden de evacués verdeeld over de opvangadressen hier in Veendam en nabije omgeving.
Een reactie van een overlevende vanuit Venlo.
“Eventjes aan mijn moeder Tiny Gijsen-Camps (1936) e.e.a. gevraagd. Op zondag 14.01.1945 onder erbarmelijke omstandigheden (sneeuw/koud) vertrokken vanuit de Albertstraat 37 in Venlo, samen met mijn opa Sjraar (1906-1988), oma To (1905-1993) en zusje Truus (1938) te voet vertrokken naar Kaldenkerken. Aldaar verbleven in een grote zaal……. En toen het hun beurt was naar het station gegaan. Daar heeft opa Sjraar nog ruzie gehad met ene “Pruis” die hun verbood om een zelfgemaakte bolderwagen mee te nemen. Onderweg ergens een gedwongen stop gemaakt omdat op de trein geschoten was (of dreigde beschoten te worden). Plaats onbekend maar was in “Pruissen “. Bij die stop werd door iedereen sneeuw in meegenomen ketel e.d. gedaan om water te hebben voor drinken, verzorging etc. Op donderdag 17.1.1945 in Veendam aangekomen. Er werd veel gehuild en gejammerd onderweg door “arm en rijk“ Venlo.
Daar uiteindelijk bij de familie Edo en Tietske Wieringa (bakker in Veendam) en hun kinderen Harm-Jan en Wietie terecht gekomen op het adres Scholthuizen 19. Een aantal Venlose kinderen hebben daar de 1e Heilige Communie gedaan waaronder Truus. Op 4/5 maart 1945 zijn er een aantal Venlonaren (waaronder mijn opa) met de fiets naar Venlo gegaan. In juni 1945 is mijn moeder en de rest van het Venlose gezelschap weer in Venlo teruggekomen. Hoewel er veel in puin lag en alles leeggeplunderd was, was bij hun thuis de blijdschap en gevoel van thuiskomst onbeschrijfelijk. Veel Veendammers zijn in de jaren na de oorlog nog dikwijls in Venlo geweest. Zo ook de familie Wierenga.
Was getekend Tiny Gijsen-Camps, Venlo op 23 oktober 2021.
Tot op de dag van vandaag is zij/zijn wij Veendam dankbaar.”
Bekend is ook dat In de Meester J.R. Moddermanstraat verschillende Venlonaren zijn ondergebracht. Op nummer 11 bij de Stichting Mulder worden Bér Bouten en Sjaan Sparidaans gehuisvest. Hun kinderen vinden onderdak bij de fam. Schuit op nr. 5 - Paul (18 jaar) en zijn zus Annie, 14 jaar, wordt opgevangen bij de fam. Meisner op nummer 9.
Nog een reactie vanuit Venlo op Facebook van Sonja-Leo van der Wielen-Heintges. Mijn moeder, Mientje (Heintges-)Scheeres, is indertijd ook liefdevol opgevangen in Veendam door de familie Weisbeek. Dat heeft geresulteerd in een jarenlange vriendschap tussen ons gezin en Pa en Moe Weisbeek. Indertijd woonden ze aan het Boven Westerdiep en later in de Vredenrustlaan (om de hoek van het parkje waar het Venlose bankje staat). En als ik in de buurt ben van Veendam breng ik steevast een bezoek aan het bankje.
Rond juli ’45 zijn alle evacués weer thuis.
Venlo na de gevechtshandelingen
Ondertussen wordt de strijd in het zuiden voortgezet. Venlo wordt op 1 maart bevrijd, maar ligt wel voor een groot gedeelte in puin.
Foto Oorlogsbronnen
Bij thuiskomst wacht hen de volgende verschrikking. Huis en haard en stad verwoest.
Eindelijk de bevrijding van Nederland op 5 mei 1945.
Dan volgt een tijd van terugkeer, puinruimen en wederopbouw.
Op 27 en 28 september 1947 wordt in Groningen en Leeuwarden een concert gegeven “Voor verleende gastvrijheid betoont aan de geëvacueerde Venlonaren in de barre oorlogswinter van 1945” onder het motto: Venlo dankt Groningen – Friesland – Drente. (ja, zo staat Drente op de convocatie).
Verschillende contacten tussen de bevolking van Veendam en evacués uit Venlo hebben tot een levenslange vriendschap geleid.
Terug naar het bankje aan de Brink
In november 1945 ontvangst het gemeentebestuur van Veendam, samen met het vroegere evacuatie-comité een delegatie vanuit Venlo. Namens de evacués biedt de afvaardiging een herinneringscadeau aan aan de gemeente Veendam. Het cadeau, een plaquette is helaas verloren gegaan.
Limburgs Dagblad 07-11-1945.
In 1955 wordt het 300-jarig bestaan van Veendam feestelijk gevierd. Op 2e Pinksterdag, 30 mei 1955, is een delegatie (gemeentebestuur + een groep oud-evacués) vanuit Venlo hierbij aanwezig. Tijdens deze feestelijkheden heeft het gemeentebestuur van Venlo een ontwerptekening van het bankje aangeboden aan de burgemeester van Veendam. De gemeente Venlo wil de inwoners van Veendam op deze wijze bedanken voor de gastvrije opvang in januari 1945 van de evacués uit Venlo. Ze doet dit door een blijvend aandenken in de vorm van een “bedankbankje/gedachtenisbankje.”
Het bankje wordt in 1957 gerealiseerd op de plek waar oud- en nieuw Veendam (plan Noord) elkaar ontmoeten.
De tegeltjes in het muurtje zijn vervaardigd door de voormalige aardewerkfabriek Russel – Tiglia uit Tegelen.
Het bankje is dus niet zomaar een bankje. Gelukkig is de aanleiding hiertoe ook weer boven water. Die mag niet verloren gaan! Je loopt er nu niet meer achteloos voorbij, toch?
Deze reportage is mede mogelijk gemaakt dankzij
bereidwillige medewerking van:
- Jo Strijbosch Venlo - research
- Frans Hermans e.a. - Gemeentearchief Venlo
- Anne-Ruth Koorn - Gemeentearchief Veendam
- Willem van der Werf - fotografie/ www.parkstadveendam.nl
- En vele anderen.
Hartelijk dank.