Tekst Hans van Noort [ hansvannoort@parkstadveendam.nl ]
Al sinds 17 juli 1687 prijkt aan het Oosterdiep in Wildervank een schitterend kerkgebouw. Ruim 3 eeuwen! Het is nu géén kerk meer, maar een Cultuurcentrum. Rondom de kerk het kerkhof. Vele bekende en onbekende Wildervanksters hebben hier hun laatste rustplaats gevonden. En zoals dat gaat, heb je overledenen gekend dan wordt het graf nog onderhouden. Zodra het onbekenden worden, is het animo verdwenen. Anno 2020 zijn de grafzerken, -stenen en -monumenten door de tand des tijds aangetast. Gelukkig is een groep vrijwilligers die onder de bezielde leiding van Fenna en Jaap Pomp, elke veertien dagen - op zaterdagochtend aanwezig is, om alles in zijn volle luister te herstellen. Er wordt gepoetst, schoongemaakt, letters opnieuw beschilderd én loden letters vervangen.
Lodewijk Meijer is een van die vrijwilligers en al ruim 8 jaar actief op het kerkhof. Hij werkt aan het herstel van de loden letters. Lodewijk is 75 jaar en heeft een werkzaam leven achter de rug bij de firma De Boer in Slochteren en bij Centraal Staal in Groningen. Bij De Boer werkt hij 25 jaar als lasser met voornamelijk werk voor de NAM. Bij Centraal Staal heeft hij een functie in het magazijn. Techniek en metaal zijn de woorden die op zijn lijf geschreven zijn.
De belettering van verschillende grafmonumenten was in het verleden een dure grap. Je komt het slechts tegen op grote grafmonumenten. De tekst (letters) werd eerst uitgefreesd in een marmeren plaat, plus een paar gaatjes/puntjes om de letters goed aan het marmer te kunnen hechten. Vervolgens met vloeibaar lood ingegoten, waarna het overtollige lood eraf geschuurd werd. Dit alles in het horizontale vlak, de plaat kun je gemakkelijk neerleggen. Loonkosten waren laag en veel lood had je niet nodig. Door de jaren heen, we praten al snel over 100 jaar en meer, krijgt het weer vat op de letters. Er komt regenwater achter en na een flinke nachtvorst springen de letters spontaan van het marmer. Dit is natuurlijk niet fraai. Sommige letters nog netjes, bij andere ontbreekt het lood.Het is wat tegenstrijdig, want lood werd in het verleden juist gebruik omdat het zéér corrosie bestendige eigenschappen bezit. Het is niet zozeer het lood zelf dat wordt aangetast, maar juist de aanhechting in het steen!
Hierboven een grafmonument waar vele letters en leestekens ontbreken.
Lodewijk stoort zich daaraan en laat in zich omgaan hoe hij dit zou kunnen herstellen. Probleem is dat je het grafmonument niet eventjes op zijn kant kunt leggen, dus je moet het nu doen op het verticale vlak. Creatief als hij is, bedenkt hij een oplossing. We volgen Lodewijk bij de herstelwerkzaamheden.
Lodewijk gaat het vloeibare lood in het malletje gieten.
Alles wat hij nodig heeft, neemt hij van huis mee. Brander, gereedschap, het lood en natuurlijk een gasfles. De door hem zelf vervaardigde gietpannetje met lange steel en malletjes ontbreken niet. De malletjes zijn gemaakt van hout. Hij heeft ze uitgefreesd en van een kleine uitsparing/opening voorzien. Hierdoor kan het vloeibare lood (ca. 700 °C ) in de gaatjes en de letter lopen. Het stolt vrijwel direct (zie hierboven). Dan haalt hij met een tangetje de loden letters van het grafmonument.
loden afgietsels.
Dan begint het pas écht. Lodewijk neemt de loden afgietsels, maar ook leestekens als punten, komma’s en streepjes, mee naar huis, alwaar hij ze één voor één moet afslijpen en afvijlen, zodat alléén de letter + puntjes overblijven. Iedere letter vraagt zeker nog een uur werk! Het zijn niet slechts enkele letters, die ontbreken, bij sommige grafmonumenten ontbreken hele woorden en/of zinnen. Je bent dat wel “even” bezig. Lodewijk laat zich niet gemakkelijk uit het lood slaan, dus dat komt wel goed. Als dit gedaan is kunnen ze letters teruggeplaatst worden op het grafmonument. Met een speciale lijm druk Lodewijk de letters weer op zijn plaats. ”Zit het dan weer 100 jaar, dan mogen we toch niet mopperen,” glimlacht Lodewijk. Lodewijk deed dit werk meestal met zijn vaste maatje, dhr. Bakker. Helaas is die een paar maanden geleden op 92-jarige leeftijd overleden. Het lood krijgt hij van afval van o.a. loodslabben van dakbedekkingen. Dat zijn de kosten niet! Je moet met het werken met lood wel een beetje oppassen. De looddampen die vrijkomen bij de verhitting zijn nogal giftig.
Het herstellen van de loden letters is niet het enige wat Lodewijk doet. Ook repareert hij hekwerken en maakt sierwerken voor bovenop een grafmonument zoals onderstaande afbeelding.
Loden letters worden vanaf medio 19e gebruikt in/op grafmonumenten. Deze trend duurt tot ca. 1930. Vermoedelijk is dit over komen waaien vanuit Engeland. Er zijn twee varianten. Eén waarbij de letters ingekapt worden in een marmeren tekstplaat (zoals hier) en daarna met lood worden gevuld. Een tweede methode is die waarbij de letters op de steen worden aangebracht. Vaak worden dan andere metalen gebruikt als brons en messing. Heden ten dage worden de letters ook vervaardigd van RVS. (bron: cultureel erfgoed)
Bijzonder is dat Fenna en Jaap Pomp de belettering met loden letters in een marmeren plaat ook gezien hebben op begraafplaatsen/kerkhoven in Nieuw-Zeeland en in Suriname.
Een door Lodewijk Meijer geheel hersteld grafmonument.
Mooi te zien dat het kerkhof van de Margaretha Hardenbergkerk zo opknapt. Dankzij de inzet van velen. Het opnieuw beletteren met loden letters van grafmonumenten, het werk van Lodewijk Meijer, is uniek in Nederland. Fijn dat ze zo’n creatieve techneut in hun vrijwilligersclub hebben rondlopen.
Ook zin om daar eens iets te doen en/of te helpen:
Bel Fenna Pomp: 06.20973316 of mail cqxs1106@kpnmail.nl
De kans is groot dat je Lodewijk ontmoet. Hij kan je alles vertellen over zijn schitterend werk.
