OPEN TORENDAG  - Zaterdag 11 juni was er op het gebied van muzikale klanken veel te beleven in het centrum. Eigenlijk strookte het ook totaal niet met elkaar. Op het Museumplein werd het middagprogramma gehouden van The night of the Guitars en waren er andere optredens tijdens de Prokkeldag.

Het viel toevallig samen met de provinciale Open Torendag, waarop de carillons te beluisteren waren en ook te bezichtigen. De afstand droeg dan nog wel bij tot scheiding der klanken, wel al naar gelang de afstand. Maar een carillonconcert is normaal door het gehele centrum en daarbuiten te horen. Juist vandaag werd dit gehinderd.

De carillons in de provincie Groningen waren zaterdag tussen 13 en 16 uur te bezichtigen en te beluisteren. Ook in de Hervormde Kerk van Veendam waren de vrijwilligers van de Stichting Carillon aanwezig om informatie te geven over het carillon en ook over de andere carillons in de provincie.

De toren was te beklimmen, van binnenuit welteverstaan. Onderweg naar de speelcabine van de beiaardier kwam men langs een expositie over de totstandkoming van het nieuwe carillon van Veendam. In de speelcabine zat gastbeiaardier Sjoerd van Geuns uit Utrecht het carillon te bespelen en gaf tevens uitleg over de werking van het carillon. Het gaf een heel leuk kijkje achter de schermen, waar normaal alleen buiten de klanken van het carillon te horen is.

De vaste beiaardier van Veendam is Adolph Rots. Tevens is hij stadsbeiaardier van de Martinitoren in Groningen, van de Nicolaïkerk in Appingedam (waar hij ook verbonden is als organistcantor) en bespeeld hij het carillon in de toren van de Sint Vituskerk in Winschoten, oftewel de ‘Olle Witte'. Daarnaast is Rots redacteur van ‘Klok & Klepel', het magazine van de Nederlandse Klokkenspel Vereniging. Hij draagt de beiaard een warm hart toe en heeft verschillende publicaties over klokken en beiaarden op zijn naam staan. In 2005 heeft hij in boekvorm een complete inventarisatie gemaakt van alle luidklokken en carillons die de provincie Groningen rijk is. Het bekendheid willen geven aan de beiaardmuziek blijkt ook uit zijn concertprogramma's. Rots speelde tijdens de Open Torendag in Winschoten.

Sjoerd van Geuns is naast beiaardier ook klokkendeskundige en adviseur van de rijksdienst van monumentenzorg. Vanaf zijn 16e al is hij beiaardier. In die periode ging hij mee met de oude beiaardier van de Domtoren in Utrecht. Het was een beklimming van 80 meter, iedere keer met de tas vol muziekstukken mee. De oude beiaardier had zijn handen dan vrij en als Sjoerd dan boven was mocht hij alvast gaan spelen. De handen van de meester staan er nu afgebeeld als eerbetoon.

Het vaste repertoire is een beetje Mozart, maar volksliedjes spelen vind Van Geuns ook erg leuk. Mensen willen ook wel graag iets herkenbaars horen wat bijdraagt aan de gezelligheid. Een carillon draagt bij aan de sfeer in de stad. Men let ook er ook wel eens niet op, behalve als er niet gespeeld wordt tijdens hoogtijdagen. Waarom speelde het niet met de kerst. Dan blijkt dat iedereen op de beiaardier let.

Vandaag is het een feestelijke dag en zitten we niet op het spelen van psalmen te wachten, zei Sjoerd lachend. Dat zou wat verwarrend zijn. Het is uiteraard ook al naargelang de gelegenheden, zoals de sinterklaastijd en de kerstperiode.

Heel geleidelijk aan zijn de carillons uitgebreid van 47 naar 49 klokken, dat voor de oorlog al was ingezet. Tegenwoordig is een carillon met 49 klokken de standaard.

Veendam heeft een concertcarillon van 49 klokken waar alle standaardmuziek op te spelen is. In Veendam hebben ze de moed gehad om een heel nieuw carillon te nemen, aldus Sjoerd. De oude klokken voldeden niet vanwege de matige kwaliteit, dat bleef het ook na diverse aanpassingen. In 2008 is het nieuwe carillon geplaatst. Het is wel heel bijzonder en er is internationale belangstelling, zoals uit Amerika, geweest om dit te bekijken. De gastbeiaardier had het toen graag willen bespelen, maar natuurlijk was dat aan de vaste beiaardier. Vandaag was er de gelegenheid. De grootste klok weegt 800 kilo, de kleinste weegt 10 kilo en is nog net te tillen. De zwaardere klokken moeten harder worden aangeslagen en dit gebeurd met de voetpedalen.

Van Geuns valt meestal in als gastbeiaardier en speelt op verschillende plekken. In Veendam was hij zaterdag voor het eerst. Klokkenluiden wordt door hem ook in het hele land gedaan.

Tijdens de rustpauzes vind Sjoerd ook de binding met binnen en buiten heel leuk. Er is uitzicht op de omgeving, op de beuk met de vogels erin. Je ziet winkelende mensen, daar wil je ook een stukje sfeer voor geven. In wintertijd bij koud weer is het minder prettig spelen. In Veendam is een kacheltje geplaatst om de speelcabine vorstvrij en vochtvrij te houden. Dat was in de oude situatie wel anders.

Vanuit de speelcabine van het carillon in Nieuwegein, waar hij ook speelt, moet de binding met binnen en buiten wel heel bijzonder zijn. De klanken van dit carillon klinken niet vanuit een kerktoren, maar is er een zeer aparte open constructie voor gemaakt. De klokken hangen in de open lucht met vlak onder het carillon de speelcabine met de ramen rondom (zie hier).

Sjoerd van Geuns gaf nog enige uitleg over de muziek dat hij bespeelde. Op dat moment had hij een stuk van Jonkheer Jacob van Eyck voor zich, het ‘Preludium ofte Voorspel'. Van Eyck word als de uitvinder van het carillon gezien. Hij ontdekte hoe de toonstructuur ervan is samengesteld en door de vorm kan worden beïnvloed en droeg zo bij aan de ontwikkeling van de klokken. In feite hoe klokken gestemd moeten worden.

In 1640 kwam 'Der Fluyten Lusthof' van zijn hand. Het is muziek voor de blokfluit geschreven. Hij was behalve beiaardier in Utrecht ook een virtuoos fluitist. ‘Der Fluyten Lusthof' werd geschreven met het idee dat zijn muziek bewaard blijft en ook anderen het kunnen spelen. Maar de muziek is een tijdlang verdwenen geweest. Na de oorlog werden de stukken in Londen teruggevonden en is het inmiddels weer herdrukt.

Sjoerd vertelde dat er bij het spelen van het carillonstuk nog vrije interpretatie mogelijk is. In de muziek is een vast patroon dat de standaard is. Maar je kunt er nog iets mee doen in je eigen stijl. Er zitten zelfs echootjes in. Er werd een demonstratie van gegeven, hoog laag en weer repeterend.

"Ik zal een poging wagen", aldus Sjoerd en hij begon met het spelen van het gehele stuk. Als de klanken nog ergens tot Van Eyck zijn gekomen zal het hem vast wel deugd hebben gedaan.

Het 4 keer luiden van de uurklok sloot de Open Torendag af. Bij de buren domineerden de gitaren en dat trok de verslaggever ook. Het was een enorm contrast, heel anders leuk en zeer afwisselend. Zo is er toch ook weer een positieve ‘noot' eraan te geven.

Ingebruikname van het nieuwe carillon in 2008. Info over de carillons in de provincie.

Interview beiaardier Sjoerd van Geuns.