Tekst Hans van Noort [ hansvannoort@parkstadveendam.nl ] 
Foto's Henk Gibcus

Dideldom, ie kinnen der mit lezen en schrieven. Met deze zin opent de nieuwe website. Dideldom gaat over het Gronings als streektaal, die zoals vele streektalen wereldwijd, behoorlijk onder druk staat. Maar… er is hoop!

Inwoners van Stadskanaal (Knoal) weten het wel. Dideldom is de naam van een buurtschapje, geografisch gelegen tussen het Stadskanaal en de spoorlijn van de Star en zuidelijk van de weg richting Nieuw-Buinen. Waar de oorsprong van het woord ligt, is niet geheel duidelijk. We gaan het niet hebben over deze buurt, neen, het Gronings staat centraal. De man achter de nieuwe site: www.dideldom.nu is Dolf Houwing van de Wildervanksterdallen.     
Dolf heeft iets, en meer, met het Gronings. Hij schrijft al vanaf 1990. Op school ging het hem vlot af - opstellen schrijven. Later hielp hij verschillende familieleden wanneer er een werkstuk gemaakt moest worden. Zijn broer schreef ook in het Gronings! Toen hij in 1997 de Schrijfwedstrijd van Stadskanaal won ging het snel. Jarenlang schreef hij stukjes en droeg die voor bij de Lokale Omroep Kanaalstreek. Of dat in Veendam ook te beluisteren viel? Ook bij RTV Noord en Radio Parkstad en Radio Westerwolde was hij regelmatig actief.

In 2011 heeft hij een luisterboek ingesproken van zijn eigen verhalen voor de Stichting ‘t Grunneger Bouk. Daar is een CD van verschenen én is nog steeds te beluisteren op YouTube. De Stichting ’t Grunneger Bouk bestaat dit jaar 60 jaar en heeft zich al die tijd ingezet met als doel het bevorderen van de uitgave en het stimuleren van de belangstelling voor boeken en andere publicaties geschreven in het Gronings.
Jarenlang is er ook het 2-maandelijkse digitale Gronings tijdschrift genaamd Kreuze geweest. Hét tiedschrift veur en deur laifhebbers van de Grunneger schrieftoal. Het was in 2006 opgezet door Jan Blaauw (later Bert Wijnholds) en Henk de Weerd. Het heeft 17 jaargangen geteld en 100 afleveringen! Helaas is dit vorig jaar januari gestopt. Is er dan géén opvolger?
De site: www.dideldom.com was al sinds 2000 in de lucht. Die was opgezet door de inmiddels overleden (17 mei ’22) Harpeler Jacob Nijboer. Eveneens een site om nieuws, verhalen, liedjes en gedichten in het Gronings aan de man te brengen. Deze site was tot 2022 online.

Twee belangrijke bronnen van de Grunneger Toal verdwenen, dat is wat te veel van het goede. Gelukkig is er Dolf Houwing. Hij benadert eind 2022 de makers van Kreuze en het Centrum Groninger Taal & Cultuur (CGTC), tegenwoordig in het Berlagehuis in Usquert, om te kijken wat de mogelijkheden voor de toekomst zijn. Wat gebeurt er met al dij schiere verhoalen, laidteksten, gedichten, limericks, recepten, legenden en veurdrachten in de prachtige streektaal? Die dreigden verloren te gaan. Dolf heeft alles van de beide sites gekopieerd (uren en uren werk!) en voor de toekomst vastgelegd op de nieuwe site: www.dideldom.nu
Er kan natuurlijk ook nog steeds nieuw werk gepubliceerd worden door Groninger schrijvers. 

Naast het initiatief van Dolf zijn er nog allerlei andere positieve ontwikkelingen met het Grunnegs. De Stichting CGTC en de Stichting ’t Grunneger Bouk maken zich hard om het Grunnegs als schrijf- en spreektaal te stimuleren en te promoten.
In verschillende kerken, ook buiten de provincie, worden met enige regelmaat diensten en preken gehouden in het Gronings. 
Er wordt gewerkt door de Liudgerstichten aan een Bijbelvertaling in het Gronings.
Professor Siemon Reker, voormalig hoogleraar Groninger taal en cultuur aan de RUG, heeft vele publicaties en (woorden)boeken geschreven in het Gronings. En is nog immer actief hiermee.
Woordwaark die zich bezighoudt met woordenboeken.
In het Westerkwartier hebben we de Stichting Mien Westerkwartier met dezelfde doelstelling.
Natuurlijk mogen we oud-geneesheer/directeur van Refaja, dr. Jan. J. Boer, (1927 – 2011) geboren en getogen op de Dale niet vergeten. Hij schreef o.a. 400 verhalen voor het huis aan huisblad De Koerier. Een aantal van zijn gedichten is opgenomen in de Grunneger Toalroute langs de 7-bruggetjes, die op 2 juni vorig jaar geopend is. Eén van zijn gedichten hieronder.

    Vrouger, in Wildervanksterdale
    Ging ik noar ’t laand mit voader,
    Nou ‘k zulf aal meer van vrouger wor
    Kom ‘k hom en laand weer noader.

Het is de moeite waard om bij de verschillende panelen te blijven staan en het gedicht te lezen of het lied of verhaal (via QR-code) te beluisteren. Ondertussen kun je de stilte om je heen ervaren en genieten van dit unieke stukje Groningen. Moeten we zuinig op zijn! Deze taalroute is een initiatief van de familie Boer, om zijn werk levend te houden – kijk verder op www.janjboer.nl
Het kwartaalblad Toal en Taiken, een uitgave van ’t Grunneger Bouk, staat iedere aflevering vol nieuws, verhalen en anderszins van allerlei mensen die het Grunnegs een warm hart toe dragen. 
Door de gehele provincie worden taalcursussen gegeven voor volwassenen op verschillende niveaus.
Het is maar een greep uit al de activiteiten voor het Grunnegs! 

“Het is jammer dat er op de basisschool geen onderwijs meer wordt gegeven in het Gronings,” vertelt Dolf Houwing. “Thuis wordt er steeds minder Gronings gesproken. Met mijn kinderen spreek ik geen Gronings omdat we toen dachten dat ze dan later een achterstand op school zouden hebben, terwijl een 2-talige opvoeding, blijkt uit wetenschappelijk onderzoek, géén nadelen kent.” Op de website staat daarom deze oproep: 
‘Red t Grunnegs!’
Breng joen kinder groot mit t Grunnegs as spreektoal! Sprekt ain van d olders gain Grunnegs? Gain prebleem, twijtoaleg opvouden is prima! Veurdail is, dat je in joen aigen toal (dij je meschien ook mit joen partner proaten) joen leven laank ook mit joen kinder proaten kinnen. Dat is ook veul natuurleker! Huif je nait mit partner Grunnegs en mit kinder Hollands proaten. Veurege aiw dochten luu dat ze doardeur n achterstand kregen of dat ze alderbenaauwdst knaauwen gingen. Is beslist nait woar! Opa en oma vinden t vast ook mooi. Doun!

Ups en downs, zo zal het in het verleden ook wel geweest zijn. Gelukkig ook vele positieve ontwikkelingen. Heel veel wordt er ook samengewerkt tussen de verschillende instanties en/of personen.
Op de nieuwe site van www.dideldom.nu van Dolf Houwing kun je uitstekend terecht met het Grunnegs, want ie kinnen der mit lezen en schrieven.