Tekst Hans van Noort
Het waterschap Hunze en Aa’s heeft een groot aantal taken te verrichten. We noemen er een paar: droge voeten houden bij grote hoeveelheden hemelwater en mogelijke dijkdoorbraken; bij droogte zorgen voor voldoende water, zorg voor de kwaliteit van het water in het algemeen, het buitenwater en specifiek zwemwater, beheer van vaarwegen, de zuivering van afvalwater. Ook de bestrijding van de muskusrat behoort daartoe. Marc Rothengatter, teamhoofd beheer muskusratten in het gehele gebied van het Waterschap, is onze gesprekspartner.
Het waterschap Hunze en Aa’s wordt globaal begrensd door de landsgrens met Duitsland, de Eems/Dollard tot Delfzijl, dan een betrekkelijk rechte lijn van Delfzijl naar de stad Groningen en vandaar via Assen naar Emmen. Buurwaterschappen zijn het Noorderzijlvest in het noorden en noordwesten, het Drents Overijsselse Delta in het westen en de Vechtstromen in het zuiden en zuidwesten. Het hoofdkantoor staat in Veendam aan het Aquapark (wat een toepasselijke naam!) en de rotonde Sorghvlietlaan-Veendammerweg, dit markante gebouw kent vrijwel iedereen. Van daaruit wordt het gehele gebied van 213.000 ha met al zijn zeedijken, kanaaldijken, sloten en kanalen, gemalen, sluizen en stuwen, laboratorium én de rioolwaterzuiveringsinstallaties aangestuurd. Een mega klus, die met enthousiaste, betrokken en vooral verantwoordelijke medewerkers wordt uitgevoerd onder leiding van secretaris-directeur Harm Küpers en dijkgraaf Alfred van Hall.
Nederland telt overigens 22 waterschappen, waarvan Wetterskip Fryslân de grootste is. Alléén al bij het Waterschap Hunze en Aa’s werken in totaal ongeveer 325 personen.
Muskusratten
Het woord rat geeft bij velen een onaangenaam vervelend gevoel. Muizen hebben dat ook, maar de grotere rat nog erger. Er gaan over ratten de meest verschrikkelijke verhalen en we zijn er eigenlijk een beetje bang voor. Bij onze zuiderburen noemen ze de muskusrat een waterkonijn, wat vriendelijker overkomt. Daar worden ze zelfs gegeten!
De muskusrat of bisamrat komt van oorsprong uit Alaska. Vijf stuks werden door een Tsjechische graaf zo’n 100 jaar geleden meegenomen van een jachtreis en uitgezet bij zijn buitenverblijf in Bohemen. Binnen tien jaar, schatten deskundigen, was dit aantal gegroeid tot 2 miljoen… zo gaat het verhaal. En verspreidde het diertje zich over heel Europa.
In 1941 is de muskusrat voor het eerst in Nederland gesignaleerd. De beestjes hebben een mooie pels, wegen rond één kilogram, de allergrootste 1,5 kg, zijn ongeveer 50 cm lang en ze voeden zich met plantaardig materiaal. De staart is bijna net zolang als het beest zelf en is afgeplat. Tot zover niets mis, maar… het is een enorme gangen- (Ø 15 cm) en holengraver zowel boven als onder de waterspiegel. Per jaar kunnen ze wel 1 m³ zand/grond verplaatsen! Graafschade aan kades en dijken met alle mogelijke gevolgen van dien moeten voorkomen worden. Bovendien planten ze zich snel voort – één paartje kan in één jaar voor een nageslacht in de eerste lijn van 20 à 25 stuks zorgen met 3 - 5 worpen van 6 - 8 jongen. Dat moeten we als waterland met zijn dijken en waterkeringen natuurlijk niet hebben, vandaar dat op grote schaal de bestrijding wordt ingezet. Vroeger in Nederland en nu nog in Duitsland kreeg je voor ieder gevangen exemplaar een premie, die op kon lopen tot maar liefst fl. 7,50. Dit is bij ons afgeschaft. De bestrijding ligt in handen van de Waterschappen.
Het waterschap Hunze en Aa’s heeft met zijn ruim 14.500 km kanalen, sloten en waterwegen bijna een dagtaak om de muskusraten te bestrijden en de omvang te beperken. Maar liefst vijfentwintig medewerkers onder aanvoering van Marc Rothengatter zijn in de buitendienst actief om o.a. deze taak uit te voeren. En hoe!
In 2011 werden er nog 14.000 muskusratten gevangen en kon je spreken van een ware plaag. In vijf jaar is dit aantal gevangen exemplaren teruggebracht tot ca. 4400. In de Veenkoloniën met al zijn wijken is de populatie behoorlijk gereduceerd en heeft het waterschap de zaak goed onder controle. “In de noordoost hoek van ons gebied zijn we hard aan het werk om ook hier de populatie op een beheersbaar niveau te krijgen. Het uiteindelijke doel is een veilig en betrouwbaar systeem van dijken, kades en wateroevers met zo min mogelijk dierenleed. Hoe minder muskusratten er zijn, hoe minder je dood hoeft te maken.”
Bestrijding
De mensen in het veld herkennen sporen van muskusratten. Zij worden hierin geschoold. Ook komt af en toe een melding binnen dat er een muskusrat gesignaleerd is. Dan nemen zij maatregelen om de muskusratten te pakken te krijgen. Hiervoor bestaan allerlei protocollen, waaraan men zich te houden heeft. Dit geschiedt op een betrekkelijk diervriendelijke manier met klemmen en vallen (fuiken). Bij onderdoorgangen/buizen tussen verschillende watergangen plaatst men ze. Vaak worden ze gemarkeerd door een klein oranjevlaggetje in de walkant. De muskusrat kan max. 20 minuten onder water blijven. Zodra die in de fuik zwemt verdrinkt hij/zij. Om dierenleed te voorkomen zit er een soort plafond in de val, zodat het dier géén adem kan happen en zo snel mogelijk dood is.
Marc Rothengatter: “We nemen allerlei maatregelen om te zorgen dat er géén ongewenste dieren in de vallen kunnen komen. Er zit een soort visklep in, zodat er géén vissen in kunnen en een otterring verhindert dat er een otter (beschermde diersoort) in zwemt.”
Komen jullie ondanks de voorzorgsmaatregelen nooit vreemde beesten tegen? Hij haalt zijn smartphone tevoorschijn en laat ons een bijzondere bijvangst zien. Een Chinese wolhandkrab (exoot) van toch wel 20 cm. “Vermoedelijk is deze krab ontsnapt of heeft iemand hem bewust “gedumpt” in een sloot.
Nu in “ons” gebied otters en bevers zijn uitgezet moet je die uiteraard niet bestrijden, maar beschermen. Daarom hebben we met regelmaat overleg met Het Groninger Landschap, Het Drents Landschap, Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten om alles op elkaar af te stemmen. Ook met onze oosterburen en de aanpalende Waterschappen hebben we contact, want grenzen kennen de dieren niet!”
De Provinciale overheid bepaalt overigens de beheersplannen en de soortenplannen.
Andere dieren
Met enige regelmaat komen we in het gebied ook wel beverratten tegen. Die zijn aanzienlijk groter en wegen rond de 10 kg. Ook op de kwelders van het Eems Dollard gebied worden ze gesignaleerd. Ze steken kennelijk zo de Dollard over.
De bruine rat komt veelvuldig voor, maar is meer gebonden aan land. Bij boeren is een geliefde plaats de kuilbult. Deze graver graaft ook holen en gangen, maar die zitten boven de waterspiegel. De graafschade is verwaarloosbaar in vergelijking met die van de muskusrat. De bestrijding verloopt niet via het Waterschap, doch ze zijn een enkele keer wel een onbedoelde bijvangst. “Doordat er minder gif gebruikt mag worden zien we een toename van de bruine rat!” Van Brussel moet het maaibeleid natuurvriendelijker, zodat er meer biodiversiteit ontstaat. Dat heeft natuurlijk ook een keerzijde…
Het waterschap doet meer
Vis wordt gemonitord. “We hebben vissen gevangen en voorzien van zenders. Hier en daar hebben we kabels in de watergangen gelegd, die bij passage de vissen registeren. Op deze manier kunnen we handel en wandel van de vissen aardig in de gaten houden. Bij vistrappen kunnen we zien of ze er ook daadwerkelijk gebruik van maken!”
Ook wordt ’s zomers eens in de twee weken het zwemwater in de verschillende recreatieplassen gecontroleerd, Langebosch en ‘t Nije Hemelriek o.a. Als het OK is, mag er gezwommen worden en anders geldt een zwemverbod.
“Het waterschap is een organisatie met beide voeten op de grond en korte lijnen. Ze werken veelal met het thema: “Als dit of als dat…. “
Alle mogelijke scenario’s moeten langs komen en op alles moeten we voorbereid zijn. Daar staan we voor!”
Meer informatie: www.hunzeenaas.nl