BEELDBEPALEND - Tijdens een etentje in Pannenkoekenboerderij De Torenhoeve had Jaap de voorzitterfunctie van zowel de Foto- Film- en Videogroep als van de Stichting Eerste Wildervankster Paardentram overgedragen. Paul Smalbil, een van de mannen van het eerste uur, heeft het stokje van de filmclub overgenomen. Klaas Brouwer is het aanspreekpunt geworden over Paul zijn andere liefde, de paardentram. Jaap is inmiddels 75 jaar en vond het zo langzamerhand tijd worden om te stoppen. Het etentje was door de Foto- Film- en Videogroep Wildervank en de Stichting Eerste Wildervankster Paardentram aan Jaap en zijn vrouw Gemma aangeboden.
Film- Foto- en Videogroep
De aanzet tot de oprichting van de Film- Foto- en Videogroep was een filmvertoning over Wildervank in 1981, dat door de toenmalige Dorpsvereniging Wildervank Vooruit in Hotel Boelens werd gedraaid.
Een enthousiaste Paul Smalbil zei, "dit moeten we hier veel vaker doen". Jaap was al veel langer met smalfilm bezig en tegen dovemansoren was het niet. Jaap zei dit wel te willen, maar het niet alleen te kunnen. Hij wilde er graag helpers bij hebben. Die kwamen er. Met Paul Smalbil en Albert Haddering werden beelden geschoten van belangrijke gebeurtenissen.
Het clubje kreeg aanwas en breidde zich uit tot een man of vijf, zes. En in hetzelfde jaar werd de filmclub opgericht. De mannen van het eerste uur legden evenementen en beeldbepalende dingen in Wildervank vast, toen nog op 8 millimeter smalfilm. Met de bedoeling om Wildervank in beeld te houden, in dubbelzinnige betekenis. Het vastleggen van veranderingen en het vastleggen om het oude te bewaren. Zoals het oude karakteristieke gebouw van de tricotagefabriek Anton Schmidt.
De eerste film van de pas opgerichte filmclub was op super 8 smalfilm en in dezelfde stijl als de getoonde film die ze hadden gezien. Van Wildervank Vooruit kwam er een vergoeding voor de dure Super 8 filmcassettes. En de Groninger dichter en schrijver Jan J. Boer had de film ingesproken. Het vroegere haventje van de granietindustrie van De Weijs is er ook in vastgelegd, nu is daar de Jachthaven Schipperskwartier.
Teloorgang en vernieuwingen
Jaap kan zich nog furieus maken over de sloop van de oude Bondspaarbank, dat wijken moest voor een modern gebouw. Het had niet afgebroken mogen worden, maar het was vechten tegen de bierkaai. De "skischans" van het moderne gebouw kan Jaap niet bekoren. De beelden van het oude karakteristieke pand zijn er nog wel, dit kan net als met oude foto's (om met Rink Oosting te spreken) nog gezegd worden.
In de beginperiode van de filmclub had Jaap ook net de Noord Nederlandse Prikslee Vereniging opgericht. En met de hele ploeg werd per bus naar de Weissensee afgereisd om er 20 kilometer te priksleeën. Een keer of drie, vier zijn ze er keer geweest. Om onderweg de verveling te verdrijven werd in de bus de film vertoond. Ze hebben er lovende reacties op gehad.
Heel veel veranderingen van Wildervank zijn vastgelegd. Het ontstaan van de wijk Langebosch was vanaf het prille begin een filmmarathon. Op video inmiddels. Voordien werd daar langs de Woortmanslaan, waar nu het water is en de huizen staan, op Super 8 film de ploegwedstrijden gefilmd. Eveneens in het begin van de tachtiger jaren.
Jaap is voor werk heel lang weggeweest uit Wildervank. Na zijn terugkeer in zijn geboorteplaats leerde hij zijn geboorteplaats veel meer waarderen dan wanneer hij er nooit weggeweest zou zijn. Ook de veranderingen vallen dan meer op, normaal ga je erin mee en hoort het er dan gewoon bij. Het heeft hem gemotiveerd om de veranderingen voor te zijn en het oude in beeld te bewaren.
En dat eigenlijk ook met de vernieuwingen. Momenteel is Jaap met de camera bezig de werkzaamheden van het doortrekken van de Industrieweg naar de Dalweg vast te leggen.
Ontstaansgeschiedenis filmclub
De start van de filmclub is bij Jaap in huis geweest, en begon met een eerste vergadering. Er zijn nogal wat omzwervingen geweest. Na een poos werd naar Duintjer uitgeweken. Daar was een heuse filmstudio ingericht dat niet meer in gebruik was. Daarna kwam men bij Paul op de vliering. In de textielwinkel van Flip Stevens werd ruimte gevonden. En toen kwam Westerhave in beeld. Jaap had directeur Joop van der Lei benaderd, de koepel zou een prachtig onderkomen zijn. Dat werd het niet, maar op de grote zolder van Westerhave werd veel ruimte gevonden. Over een periode van 18 à 20 jaar werden er de beelden gemonteerd. Het had zijn charme.
Maar na de brand in Volendam werden de regels aangescherpt en mocht het op een gegeven moment niet meer. Er kwam controle en vanwege het ontbreken van vluchtmogelijkheden moesten de leden van de een op de andere dag het gebouw verlaten. In de voormalige brandweerkazerne zijn ze in 2008 gekomen. Waar ook de Paardentram stalling heeft gekregen. Dat was na de stallingen in de boerderij van Onnes anderhalf jaar lang en nog een poos in de ruimte van Transportbedrijf Fransens.
Stichting Eerste Wildervankster Paardentram
Jaap vertelde dat het een hartstikke mooi clubje is. Ze zijn met negen man en het is ook dezelfde ploeg dat met de paardentram bezig is. Op 21 juli 1997 is de Stichting Eerste Wildervankster Paardentram opgericht. De aanleiding tot het bouwen van de Paardentram was een boekje over de geschiedenis van de oude paardentram, dat Jaap van zijn zwager had gekregen. Waarin ook de hele route staat. Op zijn achtste jaar had Jaap, zo vlak na de oorlog, de rijtuigen nog zien staan aan de Remiselaan. En het boekje wakkerde zijn nieuwsgierigheid aan.
Hij besefte dat het historische waarde had, met 41 kilometer was dit het langste paardentramtraject van Europa. Dat tussen 1880 tot 1920 een dienstregeling had van vier keer per uur tussen Zuidbroek en Ter Apel. Zijn interesse leidde ertoe dat het idee om een replica te bouwen zich in zijn hoofd had postgevat. Een zoektocht werd gestart om de twee rijtuigen terug te vinden. Maar op de locatie van het Zwanemeer waren ze niet meer te traceren, en ook over wat er mee gebeurd is tast men in het ongewisse.
Burgemeester Ab Meijerman, mr. Pieter van Vollenhoven (rechts) en gedeputeerde Henk Bleker in 2008
Via Jan Greven, die er pas bij was gekomen, kreeg Jaap hulp van dokter Pas in Stadskanaal. De dokter was een Rotterdammer en had er kennissen bij de RTM, waar een nog rijdend museumstuk aanwezig is. Deze is door de clubleden uitgebreid gefotografeerd en gefilmd. En zijn er tekeningen van gemaakt met de juiste maten.
Een geschikt onderstel werd verkregen van Arie Stevens, een zwager van Jaap. Men was met grote voortvarendheid aan de slag gegaan. In de voormalige boerderij van Onnes werd een nauwkeurige replica gebouwd. De oprichting van de stichting werd notarieel vastgelegd, de kosten hiervan nam de notaris geheel voor zijn eigen rekening. Er waren meer bedrijven die belangeloos aan dit project hadden meegewerkt. Ook de bevolking was enthousiast.
Openingsrit met mevrouw Renken
Na zeer veel uren werk naderde het gereed komen van de tram en kon het officieel onthuld worden. De oudste inwoonster van Wildervank, de 102 jarige mevrouw Renken, mocht dit gaan doen. Met mevrouw Renken als een van de eerste passagiers werd de officiële rit gereden naar het toen pas gerestaureerde Verlaatshuis. Het bijzondere was dat daar juist op die dag het Ernst Puik zijn officiële openingsdag was.
In 1997 was tijdens het 350 jarige bestaan van Wildervank de paardentram het pronkstuk in de optocht en reed het dan ook voorop. Men speelde nog met het idee om een paardentram als praalwagen alleen voor de optocht te maken. Gelukkig (en er hoefde ook niet lang over worden nagedacht) hebben de trotse bouwers een ‘echte' gebouwd, zoals die tussen 1880 en 1920 reed tussen Zuidbroek en Ter Apel.
Eerbetoon
In 2010 werd weer een prachtig stuk werk geleverd. In 3 maanden tijd bouwden de stichtingsleden op het onderstel van een tractor een replica van een stoomloc dat in Medemblik rijdt. Ook van dit project was Jaap de initiatiefnemer. Tijdens de officiële ingebruikname van de replica op 21 mei ontving hij van wethouder Henk Jan Schmaal de gemeentemedaille als waardering voor zijn werk. Behoorlijk overdonderd luisterde Jaap naar de woorden van de wethouder en was compleet verrast. Maar ook zijn medebouwers hadden een verrassing, voor zowel zijn vrouw Gemma als voor Jaap. Op de stoomloc werd haar naam onthuld. Een eerbetoon voor haar ondersteuning.
Noord zou er 's op Stee moeten komen. Ze hadden beslist niet om de pan gehaktballen van Gemma heen gekund voor hun verkiezing.
Een nieuwe periode voor Paul Smalbil is aangebroken. Maar hij kende het reilen en zeilen van de Film- Foto- en Videogroep wel al een beetje, zoals hij het zelf zegt. Het zou verbazingwekkend zijn als dit niet zo was voor een man van het eerste uur. En Jaap heeft het met een gerust hart overgedragen. Ditzelfde geldt voor Klaas Brouwer, als nieuwe voorzitter van de Stichting Eerste Wildervankster Paardentram.
Leden van de filmclub naast Jaap zijn: Paul Smalbil, Klaas Brouwer, Sieme-Jan Hut, Peter Puister, Eduard Oussoren. Albertus Grootjans, Henk Steenman. Van de paardentram: Klaas Brouwer, Sieme-Jan Hut, Eduard Oussoren, Peter Puister, Jan Klungel, Henk van der Deen, Harry Bloem en Harry Fransen.
