Door Hans van Noort op donderdag, 1 augustus, 2019 - 07:00
Tekst Hans van Noort
Het is stil. Een buizerd hoog in de lucht miauwt, het klinkt als een schreeuw door het verlaten land. Een ree springt op nog geen 20 m vrolijk over de paden en graven. Een Vlaamse gaai is in schijngevecht met een kraai. En een groepje vrijwilligers poetst de grafzerken en/of werkt het achterstallig groenonderhoud weg. Zomaar wat impressies van de begraafplaats aan de Dalweg 36 anno 2019.
Bij Koninklijk Besluit van 22 augustus 1827 worden gemeenten met meer dan 1000 inwoners verplicht om buiten de stad een begraafplaats aan te leggen. Zo ook in Wildervank. Met de dood wil men niet geconfronteerd worden! Op de begraafplaats aan de Dalweg 36 zijn precies 100 jaar geleden de eerste mensen begraven.
In de late middeleeuwen en de 15e, 16e eeuw worden overledenen begraven in de kerk. Meestal zijn dat de mensen van goede komaf, met geld dus. In veel oude kerken zijn nog grafstenen en/of rouwborden te vinden, soms zelfs monumentale praalgraven! In veel gevallen hebben ze bij leven veel voor een kerk betekend en met regelmaat de portemonnee getrokken voor een restauratie, een orgel of een kerkenbank.
Tijdens de raadsvergadering van de gemeenteraad van Wildervank op 13 juli 1915 wordt tot aankoop van de grond besloten. Ja, en voordat dan alles in kannen en kruiken is, zijn we 3½ jaar verder. Op 8 januari 1919 overlijdt Johanna Uitvlugt in de gezegende leeftijd van 86 jaar. Zij wordt geboren in Nieuwe Pekela op 8 april 1832 en trouwt op 12 februari 1859 in Veendam met Jan Kostwinder. Zij heeft de “eer” als eerste op deze begraafplaats teraarde te worden besteld. De plaats waar zij begraven ligt, is wel bekend – D1, maar er is géén gedenksteen meer aanwezig. De steen van Johann Vogel er pal naast, op nummer D-2, is er nog wel. Hierna volgen vele, vele anderen.
Rood is bijzonder grafmonument, groen bijzonder persoon.
De begraafplaats wordt spoedig te klein. In 1935 volgt een uitbreiding. Ook de beplanting wordt aangepast.
De begraafplaats heeft beslist cultuurhistorische waarden. Er is een commissie in het leven geroepen, die deze waarden in kaart heeft gebracht. Van welke bekende Wildervanksters zijn nog grafstenen te vinden? Is misschien de tekst of de symboliek op de zerken heel bijzonder, of de vormgeving en het materiaalgebruik opvallend? Is het antwoord ja, dan worden deze als funerair erfgoed ( = historische waarden) gekenmerkt.
De voldoende bekende personen zijn aan de Dalweg 36 begraven, een summiere opsomming:
Mevr. Everts – Mackeno
oud wethouder van Wildervank en Veendam in de jaren ’60 en ’70 van de vorige eeuw;
J. Siccama
architect. Van zijn hand o.a.: Huize Marianne en Marieneck aan het Beneden Oosterdiep. De villa v/h de fam. Everts aan de Nijverheidskade en Huize Franciscus.
H. Knoop
1ste uitgever en redacteur van De Noord – Ooster.
Mevr. M. Knoop – Bierling
volgde haar man in 1930 op als uitgever en redacteur van De Noord - Ooster.
Jan Bosch
Succesvol landbouwer. Heeft zijn steentje bijgedragen aan de bouw van de Gereformeerde kerk én zijn beroemde Walcker orgel.
Harm en Grietje Drost
1e schipper van museumschip De Familietrouw.
Bijzondere symboliek treffen we aan o.a. in de vorm van een treurwilg - als teken van rouw en verdriet. De gebroken zuil geeft aan dat iemands leven plotseling geëindigd is. Een zandloper symboliseert de vergankelijkheid. Een palmtak wijst op de overwinning op de dood en een olijftak staat voor gerechtigheid, vroomheid en vrede. Bij zowel de oudere als de nieuwe graven zijn veel mooie funeraire kunstuitingen te bewonderen.
In de 2e helft van de 19e eeuw met een piek in het gebruik in de jaren ’20 en 30’ van de vorige eeuw komen de graftrommels in de mode. Graftrommels zijn ovaal en hebben een glazen deksel. Hierin bevinden zich beschilderde kunstbloemen en -bladeren gemaakt van zink of blik. Op deze begraafplaats is er nog één te vinden, die overigens gerestaureerd is. In Veenhuizen is er zelfs een museum aan gewijd.
Een werkgroepje vrijwilligers, Co, Daan, Jainine, Janet, Hilma en Hans zijn onder supervisie van Saskia (medewerker beheer begraafplaatsen en ondersteuning van De Kompanjie) nagenoeg wekelijks op Dalweg 36. Zerken schoonmaken en opnieuw beletteren/verven. Dit is monnikenwerk, want het moet er wel weer netjes uitzien. Ze zijn medio 2018 gestart in het kader van het project Kerken in het Groen van Landschapsbeheer Groningen. Daan: “Dit werk past precies bij mij. Ik heb een beetje groene vingers en ben graag buiten. Bovendien is het erg dankbaar werk. We krijgen veel complimentjes.” De dames: “Iets moois maken in alle rust en stilte geeft veel voldoening. Het is ontspannen en leuk werk in de natuur. Ook het samen bezig zijn heeft zijn charmes. Bovendien is het boeiend om met mensen bezig te zijn die totaal verschillend zijn, maar samen de motivatie hebben de begraafplaats weer smoel te geven.”
Het oude lijkenhuisje is een perfecte schuilplaats en fungeert tevens als kantine. “We zijn een jaar verder. Het verschil is duidelijk,” beamen ze allemaal. “De begraafplaats aan de Dalweg 36 is als geheel van historische waarde. Dan moeten we ook zuinig op zijn en het goed onderhouden. Dat is bijna een plicht!”
Op het nieuwe gedeelte van de begraafplaats liggen 3 oorlogsgraven die van:
Allie Geert Hulshof
Hij overleed in Hamburg op 21- jarige leeftijd.
Jan Kamminga
Was lid van het verzet en is op 16 april 1945 in het zicht van het oorlogseinde gefusilleerd in Norg - 29 jaar;
Berend Prummel
Op 22 januari 1945 overleden in Blankenburg - 24 jaar.
Tijdens de jaarlijkse 4 mei herdenking worden op deze graven ter nagedachtenis bossen bloemen neergelegd.
Een man die alles over deze begraafplaats weet is de bekende Wildervankster Jan Rijks. Hij was ook een van de commissieleden. Vanuit zijn professie - natuursteensteller staat op zijn visitekaartje - is hij er vaak te vinden. Via zijn archief, gesprekken en aantekeningen heeft hij zijn kennis met ons gedeeld. Ook de beheerder van de begraafplaats de gemeente Veendam zijn we dank verschuldigd. Plattegronden en archiefstukken hebben we mogen gebruiken en inzien.
Nieuwsgierig geworden? Een bezoekje aan het hof is altijd weer verrassend én interessant. Het geeft een prachtig beeld over de geschiedenis van 100 jaar begraven.
