Tekst Hans van Noort
Foto's Henk Gibcus
Een bezoek aan de raadzaal, kleine Ridderzaal, van het Veendams gemeentehuis is zeker de moeite waard. Het valt er onmiddellijk op, zeker bij licht en zonnig weer. Uitdrukkingen als oh en ah zijn niet van de lucht. Middeleeuwse- en latere kerken in de provincie en ver daarbuiten zijn er vaak schitterend mee gesierd. In huizen vanuit de eerste helft van de vorige eeuw zie je nog wel eens schuifdeuren in een kamer en suite. We hebben het over glas-in-lood. Uit onderzoek blijkt dat deze techniek al rond het jaar 800 (Karel de Grote) bekend was en toegepast. Veelal monnikenwerk, letterlijk en figuurlijk. Een eeuwenoud ambacht dat ook nu nog leeft en wel bij Glasatelier Honebeek aan de Demeterstraat 34.
Kunst of ambacht
We vragen het eigenaar Lodewijk Honebeek. “Het maken van glas-in-lood ramen is puur ambachtelijk handwerk. Het ontwerpen van motieven en het brandschilderen zou je kunst, maar toch zeker kunstzinnig kunnen noemen.” Honebeek - 60 jaar - zit al jaren “in het glas.” Na een periode in loondienst gewerkt te hebben is hij in 1995 voor zichzelf begonnen. Zijn opleiding heeft hij genoten in de praktijk. Een schoolopleiding bestond en bestaat niet voor dit vak. Wel volgt Lodewijk enkele cursussen zoals glasblazen in het voormalige Tsjecho-Slowakije.
Core business van het glasatelier is glas-in-lood, het bedraagt ca. 90% van de omzet. Wie denkt dat dit het enige is heeft het mis. Ook gebrandschilderde ramen nieuw ontworpen en restauratie, gezandstraalde deuren, panelen en ramen behoren tot het specialisme van Honebeek. We vergeten bijna de markt van de relatiegeschenken te noemen. Een glasobject is natuurlijk altijd leuk om te krijgen én het is origineel/uniek en speciaal ontworpen. Nieuwe technieken in glas zijn het “afdrukken” van een foto of tekening met behulp van zeefdruk op glas. Het wordt tegenwoordig nog wel eens gebruikt voor grafmonumenten.
Klanten
Het klantenbestand bestaat uit particulieren, instellingen, stichtingen, grotere bedrijven en kerken(genootschappen). Mond-op-mond reclame is de belangrijkste bron van nieuwe klanten. “Adverteren heeft weinig zin,” aldus Honebeek. “We stonden in het verleden nog wel eens op woonbeurzen e.d., maar dat is verleden tijd. De kosten wegen niet op tegen de baten.”
De particuliere sector is ongeveer 5%. Bijzondere opdrachten komen ook voor. Een lichtkoepel voor in een woonhuis, van ontwerp tot realisatie. “Als het project is afgerond, de klant tevreden, dan kijken we voldaan en met enige trots naar ons fraaie stukje handwerk – vakmanschap in optima forma.”
Klanten komen met regelmaat bij Honebeek voor het laten zetten van een glas-in- lood raam in dubbelglas. Alle stukje glas moeten uit het lood gehaald worden en opnieuw gesneden en weer in nieuw lood geplaatst worden. Het kozijn kan niet aangepast worden, het glas wel! Het blijft een arbeidsintensief karwei. Het laten isoleren in dubbelglas wordt uitbesteed aan een ander speciaal bedrijf. Eindproduct is een drie dubbeldik glas!
Personeel
Jurgen Oldenburger werkt al elf jaar bij Honebeek. Via een stageplek van de schilderschool (MTS) te Zwolle is hij in het vak terecht gekomen. Hij laat zien hoe glas-in-lood werkt. Stukjes op maat gesneden glas worden in loden H-profielen geplaatst en aangedrukt. De loodprofielen hebben verschillende maten, afhankelijk van de dikte van het glas. Zo bouwt hij een heel raam op. Het lood is enigszins buigzaam en gemakkelijk te snijden. Om meer stevigheid te verkrijgen wordt soms metaal in het lood verwerkt - staallood. Bij grotere oppervlaktes, bijvoorbeeld deurpanelen, gebruikt men ook wel een metalen strip als extra steun.
Bij eigen ontwerpen wordt van tekening gewerkt, waarna het glas wordt gesneden, in lood gezet, met tin gesoldeerd en gewassen met glazenierskit. Dit laatste is om het raam water- en winddicht te maken. Glazenierskit, een soort stopverf, werd gemaakt van o.a. krijtpoeder, gebrand gips, terpentine en gekookte lijnolie. Nu gebruikt men een kant en klare kit!
Glas-in-lood ramen die aan de buitenlucht zijn blootgesteld gaan ongeveer 70 jaar mee. Daarna wordt het gammel en moet het opnieuw in het lood gezet worden. Dit kan echter niet bij monumenten, want dan is de originaliteit weg! Om vandalisme bij monumentale gebouwen tegen te gaan wordt gehard en gelaagd glas als beschermlaag voor de ramen geplaatst, helaas is dit nodig.
Het zandstralen geschiedt in een speciale ruimte/cabine. De bediener van het straalapparaat moet zich beschermen om zelf niet gestraald te worden. De effecten met het stralen van glas zijn vaak spectaculair! Ook hier geldt: het ontwerpen, uittekenen op folie, het uitsnijden en stralen kost erg veel tijd, ambacht pur sang.
Glas
Het meeste glas komt uit Duitsland. Het gekleurde glas is hier bijna niet te krijgen. De hoeveelheid kleuren is enorm. Het met de mond geblazen glas en het gewalste glas is er in vele soorten en kwaliteiten. Per m² ligt de prijs rond de € 200,00. Naast de gekleurde varianten zijn er ook nog de structuurglassoorten al dan niet meer of minder doorzichtig. Het procedé van brandschilderen verloopt anders. Op de uitgesneden stukken glas wordt in een bepaald motief een oxide (poeder) aangebracht. Iedere kleur heeft een eigen oxide. Dan gaat het de oven in, ca. 600°C en wordt de kleur er als het ware ingebrand. Van de onderkant wordt het ingedampt. De losse onderdelen worden in lood gezet om het tot een geheel te verbinden.
Waar te bewonderen
In de loop der jaren heeft Glasatelier Honebeek een enorm scala van werken gerealiseerd. Op de site www.honebeek.nl staan de referenties vermeld. Het laatste grote project was de restauratie van de R.K. kerk in Rossum bij Oldenzaal. Daar zijn verschillende technieken toegepast. Dichterbij huis zijn de N.H. kerk van Zuidlaren en de Gereformeerde kerken van Oostwold en Sappemeer te bewonderen. Het prachtige in glas-in-lood van “onze” raadzaal is, om het met Michelin-termen te zeggen, de moeite van het omrijden waard!
En de toekomst? Na een wat mindere periode 2008 - 2014, gaat het gelukkig weer beter. Glas-in-lood verdient meer aandacht, ook in moderne interieurs. Architecten en binnenhuisarchitecten zouden hier een rol in kunnen spelen! Gaan we een tijd tegemoet waarin het gespecialiseerde ambacht als het werken met glas-in-lood, gebrandschilderd-, gezandstraald glas en alle moderne variaties als eeuwenoud ambacht een wedergeboorte doormaakt? Laten we het hopen, want dit mag nooit verloren gaan.
