MONUMENTENDAG - De Grote Kerk in Wildervank is open tijdens de Open Monumenten- en Nationale Orgeldag op 14 september. Er zijn die dag twee evenementen: van 10:00 - 17:00 uur, openstelling kerk en orgel van 20:00 - ca. 22:00 uur, gratis toegankelijk orgelconcert door Kees Steketee
Beschrijving Grote Kerk Wildervank
De Grote Kerk (Rijksmonument) aan de Torenstraat 80 te Wildervank is gebouwd in 1910/1911 naar een ontwerp van Tj. Kuipers uit Amsterdam. De basisvorm is een Grieks kruis, gebouwd in een Rationalistische bouwtrant met Neo-Romaanse, Neo-Byzantijnse en Berlage invloeden. Opvallend is de hoge, slanke, toren die al van verre is te zien. Interessant zijn: het geoliede grenen plafond met ingekleurde florale motieven, de kansel, het ameublement, de lichtkronen, de gebrandschilderde ramen. Boven de preeknis bevindt zich een uniek orgel van de fa. E.F. Walcker uit 1913 waarvan het front geheel in samenhang met de kerk is ontworpen door de architect.
Walcker-orgel
Dit jaar staat het 100-jarige orgel in de belangstelling. Orgels worden ook wel de "Koning der instrumenten" genoemd, "Macht en Pracht" is dus ook van toepassing op het orgel.
Het Walcker-orgel in de Grote Kerk is een pracht om te zien: in Jugendstil beschilderde pijpen, uniek bij Nederlandse orgels, gestileerde adelaars en een prachtig engelkopje. Als alle registers dan ook nog worden losgetrokken dan komt het machtige gebrul van deze koning flink los.
Het orgelconcert, van 20:00 tot ca. 22:00 uur, door Kees Steketee, wat 's avonds plaatsvindt is gratis toegankelijk. Het wordt een orgelconcert waarbij zeer bekende orgelwerken worden gespeeld, bijv. de Toccata van Bach. Na de pauze kunt muziek verwachten die geïnspireerd is op de popmuziek, denk aan Ekseption, Focus, etc. Kortom een licht verteerbaar programma voor iedereen.
Websites: www.protestants-wildervank.nl en www.walckerwildervank.nl
Activiteiten 14 september, 10:00 - 17:00 uur:
- Openstelling kerkgebouw
- Beklimming van de toren mogelijk
- Het orgel wordt de gehele dag bespeeld en organisten mogen zelf ook spelen
- Om 14:00 uur is er een uitleg over het orgel en een miniconcert door hoofdorganist Dirk Swama
- "Jan Bosch" orgelconcert door Kees Steketee om 20:00 uur, toegang gratis (mogelijk gemaakt door sponsors)
Anekdote
De Grote Kerk aan de Torenstraat 80 is een goed voorbeeld van het thema "Macht en Pracht."
Het volgende verhaal onderstreept dat: Vanwege het feit dat de bestaande kerk te klein werd wilde de kerkenraad in 1910 een nieuwe kerk te realiseren, "...met 800 zitplaatsen en een toren van 28 meter hoogte." Er kwam echter een voorstel van Kier J. Bosch uit Wildervank, toen een "vermogend ondernemer in ruste", om een royalere kerk te bouwen met een hogere toren "een kerk met allure, uitstralend de zelfbewustwording van de Gereformeerden en welstand." Om dit te kunnen realiseren nam hij een derde van de bouwkosten voor zijn rekening en hij betaalde het honorarium van de door hem ingebrachte architect, de bekende kerkontwerper Tjeerd Kuipers uit Amsterdam. Tevens zegde de familie toe het orgel te schenken. (Nieuws van den Dag 12-05-1910)
Als de familie Bosch, die rijk was geworden in de scheepvaart en houthandel, hier niet gewoond had en zij geen belijdend lid van de Gereformeerde kerk van Wildervank waren geweest hier een eenvoudige schuurkerk met een lage toren was gebouwd; zoals de Gereformeerde kerk in Nieuwe Pekela. (de grote Rijksbouwmeester P.J.H. Kuypers noemt: "Een lage toren een onding; een toren moet hoog, hij dient om uit de verte de plaats der kerk aan te tonen.") Architect Tj. Kuipers deelde die visie van Kuypers, ook de familie Bosch vond het mooi om de toren vanuit de boerderij (Raadhuiskade 71) en het herenhuis te kunnen zien. We kunnen rustig aannemen, dat als er wel een dergelijke schuurkerk was gebouwd, wij als Protestantse Gemeente Wildervank nu hoogstwaarschijnlijk, in de Oude kerk (nu de Margaretha Hardenbergkerk) hadden gekerkt.
De pracht van zo'n moderne kerk met daarin een eveneens prachtig modern orgel van de fa. Walcker, voorzien van de nieuwste technische snufjes, heeft wel haar keerzijde: de macht van de geldgever. De familie Bosch heeft tot in lengte van jaren zeer veel invloed gehad in het reilen en zeilen van de kerkelijke gemeente, wat zich destijds ook uitstrekte tot het dagelijks leven. Een ander voorbeeld is dat het nieuwe orgel alleen bespeeld mocht worden door Jan Bosch, zoon van Kier Jans Bosch, of door een door hem aangewezen vaste organist. Jan's halfbroer Hinderk Bosch, die in Rotterdam woonde, had nog meer rechten: Hij had altijd de vrijheid als hij in Wildervank was "de kerkdiensten met het orgel te dienen". De familie had immers het orgel geschonken en hield het in stand.
Wist u dat...
- Er in de twee kolommen (zuilen) in de kerk twee stalen dinbalken, per zuil, zijn ingemetseld? Dit was nodig om meer krachten op te vangen, van de grotendeels zelfdragende kapconstructie en voor het eventueel aanbrengen van een gaanderij.
- Kuipers afrekende met trekstangen of trekbalken, die veel te zien zijn in oudere kerken; hij wilde een ruimtelijke kerk.
- De architect ook 4 dragende binnenbogen creëerde op de kolommen; tevens een mooie overgang naar de twee zijbeuken in de kerkruimte.
- Vergeleken met de oude kerkbouw het muurwerk licht is uitgevoerd; dus minder gewicht en constructief sterk.
- Er 2 schoorstenen voor kolenkachels waren die achter in de kerk hebben gestaan. Met de komst van de centrale verwarming in 1925 is één schoorsteen afgebroken en de andere is in 1980 verlaagd; nu nog in gebruik voor de verwarmingsketel.
- Dat architect Tjeerd Kuipers in zijn jonge jaren bij de beroemde architect H.P. Berlage heeft gewerkt. Er zijn overeenkomsten: Kijkt u maar eens naar de Beurs van Berlage. De nadruk ligt daar ook op het fraai uitgevoerde metselwerk.
Raam
Het grote raam in de noordgevel toont bovenin een kleurig zonnemotief met rondvliegende vogels. De zon rijst op boven het weidse Veenkoloniale landschap met over de volle breedte een perspectivisch geconstrueerde pergola, dat door de zeven segmentbogen, het uitzicht biedt.
Ameublement
In het bestek staat: "Te leveren en te stellen 365 meter bank met rugschot en lezenaar, incl. voetenplank." De architect stelde de banken waaiervormig op (rondom het Woord). Abraham Kuyper, de voorman van de Gereformeerden, was hier groot voorstander van. De goed doordachte opstelling houdt in dat iedere kerkganger, waar men ook zit, de predikant op de kansel kan zien. Vroeger zaten veelal de "welgestelde" boerenfamilies, de fabrikanten en de groothandelaars in de rijen banken achter het schip: "onder de klok."
Kansel
Architect Kuipers ontwierp een platform kansel in een diepe halfronde blinde nis (preeknis). Hij paste dit in bijna al zijn te ontwerpen kerken toe en hij werd ook bekend door deze mooie binnenarchitectuur. Hij rekende af met de hangende preekstoel met klankbord.
Orgelgalerij
Het bestek geeft aan: "Naar de orgelgalerij te maken 2 trapjes, elk 15 treden, met bordessen. De trappen breed 0,75 m. met ronde leuningen op ijzertjes in de muur bevestigd. Voor de binnenboom op iedere trede een ijzeren baluster, op de onderste trede een trappaal. De leuning tot afscheiding der trapgaten boven rond te laten loopen met dezelfde balusters. Op onderregel, tot afsluiting op het eerste bordes, een schot met deur." Deze trapopgang is gelegen in het portaal van de kleine deur, aan Oosterdiepzijde, en is vrij degelijk en luxe uitgevoerd. Hier ging de organist naar boven. Jan Bosch meer dan 30 jaar.
Verlichting
Architect Kuipers ontwierp tot in het kleinste detail en zijn bouwwerken zijn vol details. Zijn leermeester architect H.P. Berlage ging zelfs zover dat hij ook het drukwerk voor de gebruikers van het nieuwe gebouw ontwierp. In het bestek zijn geen aanwijzingen te vinden, maar men mag met zekerheid aannemen dat Kuipers de kroonluchters (lichtkronen en wandlampen) heeft ontworpen, in Jugendstil.
De 3 middelgrote lichtkronen (de basis) hebben zes armen en een dienaar, met zeven lampen. Hij keerde de eerste lichtbron (de kandelaar in de tabernakel Ex. 25: 31-40) als het ware om, verdeelde zes armen in een cirkel, met uit het kernstuk de dienaar. Aan het Bijbelse getal 7 (volmaaktheid) is het getal 3 verbonden (drie-eenheid).
De 2 kleine lichtkronen in de beuken hebben 3 armen met drie lampen. De grootste lichtkroon, voor het liturgisch centrum, vermeerderde de architect met het getal 10 (de volheid); 7 + 10 (= de volledige volheid).
Orgel
Toen de kerk in Wildervank in 1911 gereed was, werd het orgel van de eerder gesloopte kerk eerst weer in de nieuwe kerk geplaatst. Na de bouw bestelde Hinderk, in overleg met zijn halfbroer Jan, het nieuwe Walckerorgel: "Een geschenk aan de gemeente." Het oude orgel is dan al in hun eigendom en hij verkoopt het, samen met zijn halfbroer Jan, aan de Christelijk Gereformeerde kerk in Nieuweroord (Hoogeveen).
Hij laat het front door architect Kuipers ontwerpen, een monumentaal plat orgelfront (een soortgelijk front had Kuipers een jaar daarvoor ontworpen voor de Nieuwe Kerk in Kampen). De zinken orgelpijpen zijn decoratief beschilderd. Het front is overhangend boven de preeknis.