Stichting Archief Muntendam (SAM) heeft als doelstelling het zoveel mogelijk verzamelen van historische gegevens van de oude gemeente Muntendam, en deze te bewaren en te beschermen. Initiator Frits Bos had met secretaris Henk Möhlmann, Tjalling Veldman en oud-wethouder Ko Boddema in 1986 de stichting vanuit een werkgroep opgericht.
De werkgroep was oorspronkelijk ter voorbereiding van de samenstelling en uitgave van het boek 'Muntendam door de jaren heen... en wat verdween'. Onder leiding van Frits Bos was in 1984 dit eerste boek tot stand gekomen. Bos had met oude foto’s een heel groot fotoarchief opgebouwd. Foto’s uit dat archief zijn samen met foto’s uit het gemeentelijke archief voor het boek gebruikt.
Kerkstraat ca.1936 - Fa. R. Jager, groentewinkel van J. Hooijer, bakkerij D. Bultena, en de woningen van M. Schrijver en Geertsema
Na uitgave van het boek was het ledental van de stichting naar elf gegroeid. In 1991 werd naar aanleiding van het 600-jarig bestaan van Muntendam het boek ‘Muntendam 600’ uitgegeven. Met onder andere vermelding van alle verenigingen, diverse organisaties en maatschappelijke groeperingen. Het boek is een momentopname van Muntendam uit 1991.
Het derde boek bevat alle bekende ansichtkaarten van Muntendam vergezeld met verhalen.
Hun nieuwste project is het uitgeven van het boek: ‘Muntendam 1940-1945’. Er is een half jaar aan gewerkt. De uitgave was voor april gepland. Maar Covid-19 heeft daar een streep door gezet. Vanwege Covid-19 zijn vele archieven gesloten en kunnen een aantal zaken (nog) niet gecontroleerd worden. En is de presentatie van het boek voorlopig uitgesteld.
Van de verhalen was al veel beschikbaar uit het historisch magazine ‘de Kouvreter’, dat al voor het zeventiende jaar ieder kwartaal verschijnt. De geschiedenis van Muntendam vertellen in een magazine is gemakkelijker dan het uitgeven van een boek. Momenteel ontvangen ruim 400 donateurs het magazine in Muntendam, en daarbuiten tot in het buitenland. Anneke Kruizinga, vormgeving en eindredactie, verzorgd de teksten voor het magazine.
De tien leden van de Stichting schrijven ieder een verhaal over een bepaald onderwerp. Onderwerpen worden ook gevonden in het historisch archief van de gemeente. Jan Slagter is als oud-gemeentearchivaris goed bekend met het archief.
Ko Boddema: “We zijn geen van allen historisch opgeleide mensen, wij zijn gewone Muntendammers. Je moet er in de eerste plaats interesse voor hebben. Zonder die interesse was de club nooit opgericht.”
Naar de ouderdom van Muntendam zijn in het gemeentearchief en het Rijksarchief uitgebreide naspeuringen verricht. Het jaartal van 1391 als oudste vermelding van Muntendam staat vast. Vroegere datums zijn niet te vinden. Uit de aard van zijn ligging op een zandkop in het vroegere veengebied kan de plaats wel ouder zijn.
Waarschijnlijk was aan de haast ontoegankelijke veengebieden in de laat Germaanse tijd al een nederzetting ontstaan die uitgegroeid is tot het huidige Muntendam. Eeuwenlang was het er armoedig. Een historische kerk uit de middeleeuwen, zoals in Zuidbroek, Noordbroek en Meeden, ontbreekt. Daar is een rijkere gemeenschap voor nodig. In 450 jaar heeft in Muntendam geen kerk gestaan. Muntendam hoorde bij het kerspel van Zuidbroek, waar men ter kerke ging.
Na de totstandkoming van de kerk in Muntendam vonden er de eerste begravingen plaats. Anneke Kruizinga: “De oudste graven zijn van rond 1840. Van alle mensen die voor 1840 zijn overleden is nergens meer een grafsteen te vinden. Het is onbekend waar deze mensen gebleven zijn.”
Ko Boddema: “Of ze in Zuidbroek begraven zijn is niet terug te vinden. Achter Het Loeg moet een begraafplaats hebben gelegen. Maar dan zouden er ooit door een boer ook resten gevonden moeten zijn. Het zou uniek zijn als er hier een begraafplaats terug gevonden kan worden.”
Omdat er in de plaats zelf te weinig te verdienen was zijn veel Muntendammers in omliggende plaatsen aan het venten geweest om hun brood te kunnen verdienen. Muntendam heeft een bijzondere geschiedenis. De ventende handelaren en de kooplui is een stukje historie dat bij Muntendam past. Met hondenkarren op pad met vodden, sinaasappels, bokking en zoute haring.
Begin 1900 waren er verscheidene kleine winkeltjes in de Kerstraat. Sommigen hadden een soort van winkeltje bij huis en was hun voorkamer ervoor ingericht. Het eerste gedeelte van de Middenweg was ook een winkelstraat.
Aan Het Loeg woonde de meer gegoede burgerij. Met name gepensioneerden van boerenafkomst.
Voormalige Polderstraat
Het gebied tussen de Zuiderstraat, Kerkstraat, Middenweg en Bovenweg werd de polder genoemd. Eind jaren vijftig en begin zestiger jaren is daar een grote krotopruiming geweest met vervangende nieuwbouw. Woningen in een deel van de Zuiderstraat waren in het kader van de volkshuisvesting al in de jaren twintig neergezet. Dit waren de eerste sociale huurwoningen in Muntendam.
Naast de sportvelden aan de Zuiderstraat lag een mooie grote speeltuin. Met aan de linkerzijde van een vijver het gedeelte voor de oudere kinderen. De rechterzijde was voor de kleintjes. Leerlingen van de Lagere School gingen in 1959 in optocht naar de speeltuin om deze te openen. De vijver had een openluchtzwembad moeten worden. Het was er niet van gekomen omdat het te duur zou zijn. Toch is er in gezwommen. Tot het een visvijvertje werd. En het domein van kikkers. Kinderen gingen met een glazen potje op jacht voor het vangen van kikkerdril. Om te zien hoe de kikkervisjes uitkwamen.
Sinds 2019 heeft de Stichting de onderduikkelder van voorheen de firma Kroeze in beheer. Het was het onderduikadres van het Joodse echtpaar Eckstein. Na twee jaar en drie maanden kon het echtpaar, dankzij de risicovolle inspanningen van de familie Kroeze en anderen, op 14 april 1945 in volle vrijheid de kelder verlaten.
De venters van Muntendam